شكاندني يةكتر، لة هةناسةي ذؤژنامةي هاولآتيدا .... خةتاب سابير

 

12-11-2003 23:12

 

ئةدةب دةربذثنثكي ذووتي زمانة (فؤكؤ)

خودي نووسةر يةكسانة بةزمان (ذؤلان بارت)

لة چةند هةفتةي ذابردوودا لة گؤشةي هةناسةي هةفتةنامةي هاولآتيدا لة ژمارةكاني (147، 146، 145) دا، چةند تثكةولثكةيةك كرا لةسةر چةمكي تثگةيشتن لةيةكتر لة نثوان (بةختيار عةلي و فاروق ذةفيق و مةريوان وريا قانيع) دا، ديارة وةلآمةكاني حةمة سةعيد حةسةنيش لة دةرةوةي ئةم ذؤژنامةية و بة دياريكراويش لة سايتة كوردييةكاندا تةوةرةيةكي تري ئةم هةناسانة بوو.

گرفتي بةختيار عةلي ئةوةية كة دةيةوث ذةخنة بگرث لةهةموو شتثك، قسةي لةهةموو شتثكدا هةبث، خؤيشي زؤر پث يةقينة لة ذةخنةكانيدا ، لة ناوةذؤكي ذةخنةكانيشيدا مةبةستي لةبةركردني كراسثكي ئةوةندة فةنتازيية بةبالآي نووسينةكانيدا كة خوثنةر لثي تثك دةچث كة چي مةبةستة بةتةواوةتي، چونكة نووسينةكاني بةختيار عةلي غروري تياية، هةرچةندة زؤربةي نووسينةكاني فيكرين و نووسةرثكي نوثخوازة لة ئةدةبي كورديدا بةلآم مةبةست و كرؤكي نووسينةكاني بةپؤزداري و نةزاكةتةوة دةگات بة گوثي خوثنةر، لةهةمان كاتيشدا ناكرثت لاي پؤزةتيفي و ئةستثرةي پرشنگداري نووسين و تثزةكاني بةختيار كةمبايةخ بناسرثنرثن، ناكرث پانوپؤذيي ئةو لة بواري فيكردا لةبةرچاونةگيرث، لة شيعريشدا، شيعري كةرنةضاصي بةختيار ترؤپكي شيعري كورديية. كؤي بةرهةمة شيعرييةكاني بةختيار عةلي گةنجينةيةكي گةورةي شيعري نوثي كورديية.

 بةذاستي بةختيار عةلي تةكانثكي دةساصي دا بةشيعري كوردي بة نووسيني كؤمةصث شيعري نوث و ئازاد لةهةموو كؤتوبةندثك لة سةرةتاي نةوةدةكاندا، شيعرگةلثك بة قةولي چةند نووسةرثك، كودةتايةكي گةورةي شيعريي كرد بةسةر ديكتاتؤري شيعري كورديدا كة تا ئةوكات شثركؤ بثكةس بوو. كةس ناتوانث گةورةيي ذؤمانةكان و نووسينة فيكرييةكاني بةختيار لةكةدار بكات لة ناوةذؤك و تثزي فيكريدا بةگشتي و بةتايبةتييش لة مةعريفةدا جگة لة ذووي زمانةوة نةبث، كة ديارة زمانيش داينةمؤو هةوثني هةموو نووسينثكة، زمان بة چةمكة كلاسيكيية فؤكؤييةكةش بثت، لة پثچثكدا بةذووتي فذثدةرثتة سةرپةذةي سپي، بةر لةوةي ژةكي مةعريفة بكرث بةزاريا، بةواتايةكي تر ئةوة كةرةسةي زمانة كة سةرئةنجام ديزايني نووسيني پثدةنةخشثنرث .

لةداهاتووشدا دةكرث بةختيار پاش گةشةدان بةخؤي، وةكو هزرضانثكي كورد لة بةرينايي ئةدةبي كوردي و سياسةتدا زياتر پةلوپؤ بكثشث ، بةلآم بةختياريش ئةو مافةي نيية بةو كورديية خراپةيةوة بةرهةمةكاني شوكر مستةفاو ذؤصي ئةو لةزماني كورديدا كاص بكاتةوة. بةختيار لةژثر تةزرةي1 كؤمةصثك ذةخنةي زماندا كة لة ذابردوودا لثي گيراوة، زماني دواهةمين هةناري دونيا و نووسينةكاني ئةم دواييةي تةكانثكي باشيان داوة لة ذووي گةشةكردني زمانةوة بةلآم هثشتا زؤري ماوة نووسينةكاني كةمخةوش بكات لةهةصة.

 بةختيار عةلي بة مةبةستثكي سةمةرةوة تةقةصثك لة نثوان كفنةكاني ئيبراهيم ئةحمةد و شوكر مستةفادا هةصدةدورث، بثگوومان پثشتر حةمةسةعيد ئةم كارةي كرد، كة داشبةداشي بة ئيبراهيم ئةحمةدو شوكر مستةفا كرد و بؤ شوكر مستةفا گريابوو! چونكة پياوة گةورةكاني كورد، بازرگان و بازاذ مؤنؤپؤلكةرةكاني كوردستان و كؤنتراكتچييةكاني شةذي ناوخؤ بةشداري پرسةكةيان نةكردبوو، بةختياريش لةو سؤنگةيةوة قةصةمةكةي وةشاندو كةوتة نووسيني ذثز و درؤ 2، ئةوةش لة بؤچونثكي ئاوةژوو زياتر نايبينم كة بصثي شوكر مستةفا زمانثكي گوندةكي و جوتياري هةبووةو بةرةو فةوتان دةذوا، ئةمةيان بةذاستي نائاگايي لة ئةدةب و زماني كورديية و نةخوثندنةوةيةكي وردي ئةدةبي جيهانيشة، خؤلادانة لة هةژمةت و دةسةلآتي زمان بةسةر قةصةمدا.

باشترين نووسةراني سةردةم ناتوانن لةنووسيندا پشت بة كةلتووري ئةو زمانة نةبةستن كة پثي دةنووسن، بةختيار خؤيشي لة ذؤمانةكانيدا بةناچاري وشةي كؤن و گووندييانةو جووتيارييانة بةكاردةهثنث و جوانيشي بةكارهثناوة. ذاستة زماني كوردي كةموكورتي زؤرة بةتابيةت لة دةربذيندا بةبةراورد لةگةص زمانة بالآدةستةكاني جيهاندا، ئةوةش دةيان هؤكاري سياسي و فةرهةنگي لةپشتةوةيةوة، كة ئثرة جثگةي باسكردني نيية. زماني كورديش وةكو زؤربةي زمانةكاني تر زؤر وشةي نوث و زانستي دثتة ناوةوة و بةبةردةواميش درثژةي هةية، بةلآم ئةمة ناكاتة ئةوةي هةزاران وشةي جوان و قشتي نةتةوةيةك كةهةزاران ساصة پشتاو پشت هثناويةتي، لةپذثكدا بيخةينة گةردةلوولي گصؤباصيزمةوة (عةولةمة) و بة وشةي زمانةكاني تر زماني زگماك ئابذوو بةرين، دةكرث دةوصةمةندي بكةين بةتايبةت بة وشةي زانستي و فةلسةفي و سياسي، بةلآم ئةنفالي نةكةين.

نووسينةكاني بةختيار كة زؤرجار لاپةذةيةكي دةخوثنيتةوة چونكة خراپ قوذةكةي شثلراوةو نةيهثشتووة تةواو بخوسث، پيايدا نةچوةتةوة، لةكاتي خوثندنةوةياندا لةبري ئةوةي شتثكي نةرم بة دةلاقةي بيرتا بذواتة خوارةوة، هةست دةكةيت كةستةگصي پثدا دةذوات، من پثم واية ئةمة پةيوةندي بةكةم مةعريفةيي خوثنةرةوة نيية ئةوةندةي پةيوةندي بة هوونةري نووسينةوة هةية. لثرةدا فاروق ذةفيق كةوتؤتة ئةم گرث كوثرةيةوةو كؤدي نووسينةكةي بةختيار نادؤزثتةوة، بةلآم ئةوة نووسةرة بةرپرسيارة لةوةي كة داذشتني نووسينةكةي ماناي جياواز يان پثچةوانة هةصنةگرث؟، ئةوة نووسةرة بةرپرسة بة نووسينةكةيدا بچثتةوةو پوختي بكات؟.

هةرچةندة فارووق ذةفيق بةزمانثكي تووكناوي دةپةيضث وچثژ لة هةصةيةكي كؤنة دؤستثكي خؤي دةكات و شتةكة زؤر گةورةدةكاتةوةو لةسنووري ديالؤگ دةريدةكات. هاوئاهةنگيش ناكرث فاروق ذةفيق وةكو بةرچاوذؤشنترين شيكةرةوةي سياسي و دونياي فيكري كوردي بة دثوةزمةو فةيلةسوفثكي شاخشكاو بة خوثنةر بناسثنرث. فاروق كؤمةصث فاكت باس دةكات لةسةر پرؤفيسؤر ئثدوار سةعيد و كؤصن پاوصي تازة كؤتر و پياوة درؤزنةكاني ئاشتي و قارةمانة ئةفسووناوييةكاني هاوذثي ژةنةراص سوصتان هاشمي سةركردةي ئةنفال، كة هةركامثكيان بةشي خؤي كوتومت داوةتث، من لةگةص نووسينةكةي فاروقم جگة لةوةي نووسينةكةي شكاندني زياتر تياية تا بيناكردن، ئةمةش شيريني نووسينةكةي تاص دةكات.

دواجار حةمة سةعيد كة بةرسضي بةختيارو مةريوان دةداتةوة چ ئةوةي وةكو شاعيرثك پتر لة بيست ساصة خاوةني دةيان شيعري بةرةنگاربوونةوةي ذژثمي بةعس و زؤردارييةو چ ئةوةي خاوةني دةيان ساتير و كاري داشؤرينة، بةلآم ئةو وةكو ذةخنةگرثكي ئةبستراكت و زمانناسثكي شارةزا زياتر ناسراوةو لةم كاسبييةشدا سةري بةذزقترة تا شيعر نووسين، چونكة بةذاستي لةم چةند ساصةي دوواييدا لة شيعر نووسيندا زؤر كلاسيكيانة دةنووسث، ئةوةندةي خةريكي چةكوشكاري كثش و سةرواو وشةبازيية لة شيعرةكانيدا، كةمتر خةريكي وةشاندني وثنةي شيعريية، كةمتر خةريكي ئةوةية تةليسم و سةرنج و تثذامان بخاتة نثو كؤپلة شيعرةكانييةوة، كة ئيتر ئةو جؤرة لة شيعر كةوتة دواوة. لثرةشةوةية خوثنةري شيعرةكاني كةمترن تا خوثنةري ساتيرو ذةخنة ئةدةبييةكاني.

 دواهةمين ذةخنةشي كة لةژثر سةردثذي ئيبراهيم ئةحمةددا 3 نووسيوة، خوثنةر جگة لة سةرئثشةو لثوكرؤژتن، هيچيتري پثناگات، هةمهةمةيةكة كة زؤر وتنةوةي ناخؤشةو قةصسيي زياتر دةبةخشث و زيانيش بةقةصةمةكةي خؤي دةگةيةنث، بةذاستي ئةم نووسينةي لةسةر ئيبراهيم ئةحمةد جگة لة دةبارةكردنةوةي بؤچونة تايبةتييةكاني لةسةر هؤزي ئيبراهيم ئةحمةدو دةرةوثشةكاني، شتثكي تري تيانيية، تؤخكردنةوةي ئةنتي بووني بنةماصةيةكةو، بانگةشةي پرؤبووني بنةماصةيةكي ترة، دووبنةماصة كة گةلي كورد تا ماوةيةكي دوورودرثژ هةر خةريكي باجدانةوةي مثژوويان دةبث، بةصث ذةخنةيةك كة هيچ خزمةتثك بة ئةدةب و وثژةي كوردي نةكات، جگة لةوةي بةشثوةيةكي زؤر خراپيش نووسراوة، نةنووسيني زؤر باشتر بوو. كابرا مردووة دةلثي گةذث بث مةلآمةت بيت، ئةوةندة زيندووي سةقةت هةية كة بةشي سةد ئةوةندةي خولياي ساتيرةكاني تؤ بكات.

ئةو ذةخنةيةشي كة لة هيوا قادري شاعير4 گرتوويةتي بةذاستي لةجثگةي خؤيدايةو وردثتي و سةليقةيي حةمة سةعيد لةزماندا مكؤ دةكاتةوة، وةلث ئةم ذةخنةيةي حةمةسةعيد بؤ ئةوةية كة خزمةت بة ئةدةبي كوردي بكات؟ يان قونجذك گرتنثكي ترة لة هاوكاراني ذةهةندو بةختيار عةلي و پؤست مؤدثرنيستةكان؟. ئةگينا ذؤژانة چةندين شيعري سةقةت لة ذؤژنامةكان و سايتةكاندا دةنووسرثن، كةچي حةمة سةعيد وةكو ذةخنةگرثك هةر مثشيش ميواني نيية، ئةوةش دةزانم ناكرث كاتي خؤي بةو هةموو شاعيرة سةقةت و زمان نةزانانةوة خةرج بكات، لةهةمان كاتيشدا بث سووذ نيية كة ذةخنةيةكي كالآ بةبالآ دةگرث لة هيوا قادر، بةلآم لةگةص كووتان و سميني ئةوشيعرة بةمةنگةنةي زمان، ناكرثت بةرزي و فةنتازياو ذةنگيني ئةو شيعرةي هيوا قادر لة سفر بدةيت.

 لة ذاستيدا كة ئةو شيعرةي هيوا قادر دةخوثنيتةوة سذ دةبيت، مرؤض مةست دةبثت كاتث شاعير لةيةك دثردا چةندين وثنةي ئةفسووناوي شيعريت دةداتث، مرؤض هةست بة وةستايي شاعير دةكات كة چ يارييةك بة وشةو ماناي وشة دةكات، وثنة شيعيرييةكاني ناو ئةو شيعرة ئةوةندة كةژاص و لؤكةيين، وردبوونةوةيةكي قووصي دةوث تا ديمةنة ئةفسووناوييةكاني پشت وشةكاني شيعرةكة ببيني، خوثنةر هةست بة تةزوويةك دةكات كة چؤن شاعير توانيويةتي ذةنگ و بؤن و بةرامةي ئةو شيعرة كلوو كلوو وةكو بةفر بتوثنثتةوة بةسةر كؤپلةكانيدا.

سةبارةت بةوةي نةيارةكاني حةمةسةعيد، كة بةجنثوفرؤش ناوي دةبةن و ئةويش بة دصنياييةوة ناتوانث ئةوة بؤ خوثنةر ساغبكاتةوة كة ديرؤكي ئةو لة شةذةجنثودا ئةوةندة پاقژة كة كةس نةتوانث لةپةرثزيدا گوصةچنة بكات و كةس نةتوانث نموونةيةك لة جنثوةكاني بهثنثتةوة، شاكارةكاني كيلؤيةك پاقلاوة و مؤدثمي شكاو و سير بةرهةمي وين لةم چةند ساصةي ذابردوودا، لة وثبة كوردييةكاندا بلآوكرانةوةو ئثستاشي لةگةصدا بثت بةسةرخؤي نةهثنا، بةلآم لاي خوثنةر جثگةيان ديارةو بةگةردني نووسةرةكةيةوة داكووتراوة و بةسةرئةودا ساغبؤتةوة.

گوومانثك لةوةدا نيية كة چةند ذةزات گران دةبثت لاي هةر حيزبثكي كوردستاني ئةگةر تةنزيان تثبسرةوثني، بةتايبةت ئةگةر مشت لة سةرة بزوثنةرو ذثبةرةكانيان بگري، بةلآم لةوةش ذةزا گرانتر ئةوةية كة پشي پشي بؤلايةنثك بكةيت، لةسةر حيساب وكينةي تايبةت بةرامبةر بةلايةنةكةي تر. لةمبةر ئاگر لة پاواني پاشايةك بةربدةيت و خثصي دوژمني پاشاش لةوبةرةوة بخرينگثنةوة. ئاخر ئةمة هةر بؤحيزبةكان وانيية، بؤ تاكةكانيش واية، ذؤشنبيري كوردي ئينتةلايةتي بةدةست ئةم دةردةوة، ذةخنة لةهةركةسثك بگري، لةسياسةتدا، لةهونةردا لة وةرزشدا، لةدصي دةگرث و لة هةلثك دةگةذث لة شوثنثكدا چزةت لث هةصبستثنث و پثتةوة بدات چ جاي ئةوةي بة ذاستةوخؤيي يان بة ناذاستةوخؤيي ماستاو ئةوةندة تثكدةيت بيكةيت بة دؤ بؤ كةسثك، لةولاشةوة گووژاصك بهاذي بؤ نةيارةكةي. . ئةمانة ديفاكتؤن لة زؤربةي كؤمةصگا داخراوةكاندا و لةوانةش كؤمةصگاي كوردي لاشة هةنجنكراو كة باشترين ذؤشنبيرةكاني بةم دةرةدةوة دةناصثنن، ئةمة بةلآيةكة ذؤشنبيري كورد پثوةي دةتلثتةوة، لةناوةوة هةست بةذووخاوي دةكات و لةدةرةوش بةگرافثت خؤي دادةپؤشث. .

حةمة سةعيد زؤر بثباكانة دةنووسث و كةم نووسةريش ئةوةندةي ئةو خةصكي لثذةنجاوة، بةلآم بةذاستي تا دذكثك پيشاني پارتي دةدات، دةجار زووخاو دةكات بةگةرووي يةكثتيدا، تا جارثك قؤپچةيةكي عةبدوولآ ئاگرين لثدةكاتةوة، شاتاص بةبةري مةلا بةختيارةوة ناهثصث. لةذاستيدا ناكرث تؤ چاوت لة سةقةتي و فةسادي لايةنثك بنووقثني و چاوثكيشت بكةيتة دةچاو بؤ لايةنةكةي تر، لثرةوةية كة زؤركةس پثيان واية حةمةسةعيد بة ئةنقةست وادةكات و زؤر ئاگايانةش ئةوكارة دةكات، هةندثك زياتر دةذؤن و دةصثن بوغزي ئةو لة يةكثتي كردوويةتي بة پياوي پارتي.

 ئةوةندةي حةمةسةعيد بةجورئةتةوة ذةخنة لة هةندث خةصةفاوي ناوئيمارةتثك دةگرث، يةك لةسةر چواري ئةوةش لة ئيمارةتي بةرامبةري بگرث، نووسينةكاني ئةوةندةي تر برةو پةيدا دةكةن كة ئثستا هةيةتي، ئيتر ئةوة بةعةقصي كةسدا ناچث بصثي من خةصكي ئةو دةضةرةم بؤية ئاشناييم بة دةسةلآتي ئةو دةضةرة زياترة، ئاخر خؤ تؤ لة سةر كرداري چةوتي ذؤژانةي حيزبةكان و ذاگةياندنة بث پرةنسيپةكانيان دةنووسي و ماوةيةكي زؤريشة لة كوردستانةوة دووري. بةذاستي ئةوة چ شكاندنثكي نووسةرثكي گةنجي وةكو مةريوانة كة بصثي پثم گووتي (تؤ ئةگةر خؤت هيچ نةبيت بة وثنة لةگةص من گرتن نابيت بة شت) 5. ئةمة ئةوة دةردةخات هيچ كةسث لة ديرؤكي نووسين و ئةدةبي كورديدا، ئةوةندةي حةمةسةعيد حةمدوسةناي بؤ خؤي نةكردووة، يان بة واتايةكي تر خؤي بةخؤيدا هةصدابثت و هةصبدات، ئةو لةزؤر نووسينيدا خؤي بة قولةي قاف داناوة لة بةرامبةر نةيارةكاني قةصةمةكةيدا.

لة بؤچونةكاني مةريوان وريا قانيعدا ئةوة ذوون دةبثتةوة كة ئةو دةيةوث دادوةري بكات لةنثوان خراپ تثگةيشتني فاروق ذةفيق و بةختيار عةلي لةلايةك و لةنثوان حةمة سةعيد و بةخيتار عةلي لةلايةكي ترةوة، لة هةمان كاتيشدا داكؤكييةكي سةرسةختانة لة بةختيار دةكات، لةنووسينةكةيدا دان بةوةدا نانثت كة نووسينةكةي بةختيار خراپ داذثژراوةو تثكستةكاني بةذادةيةكي واخراپ دراوة بةسةريةكدا، بةدةگمةن ذستةيةكي تةوات بؤ جيادةكرثتةوة كة مانايةكي سةربةخؤي هةبث ئةگةر چانسي بوونيان هةبث، لةوةش دةگةذثت بةختيار بؤ ئيلهامي پثچةوانةي لة حةمةسةعيدةوة وةرگرت كة لةپةناي گؤذةكةي ئيبراهيم ئةحمةدةوة تةقة لة شوكر مستةفا بكات.

سةبارةت بةوةي كة مةريوان وريا قانيع بة حةمةسةعيد دةصثت بة ناو هثناني شوكر مستةفا پذ دةمي ليكي پارتي دةبث 6، كة گواية لة حةمة سةعيدي دزيبث، حةمةسةعيديش ئاماژة بؤ سةرچاوةكةي دةكات، من دةصثم ئةمة وانيية مةريوان ئةوةندة ساويلكة نيية شتثك لةيةكث بدزث و بة هةمان كةسيشي بفرؤشثتةوة، ئةوة فؤلكلؤر وكةلتوورثكي پانوپؤذث كوردةواريية كة هةركةسث حةزي لةشتث بث دةصث پذ دةمم ئاو بوو بؤي، يان پذدةمم كةف بوو يان دةمم تةقي، ديارة لة هةر ناوچةيةك، بةشثوةيةك دةردةبذدرث، كةواتة ئةگةر بةو پثوانةية بثت دةكرث بصثين حةمة سةعيديش دزيويةتي، تةنها شتثك كة لثرةدا تثكةص بةم ليكاوة بووة سةگةكةي بافلؤفة كة ئةويش موصكي يةك نووسةر نييةو دةكرث هةركةس بةشثوةيةك ئيلهامي لثوةربگرث.

 لة كؤتاييدا دةصثم ئةو هةموو توانايةي كة لةهةناسةكاندا خةرجكرا بة ذاستي بةشثكي زؤري شةذثكة بةوةكالةت دةكرث لة نثوان نووسةري مةيل پارتي و نووسةري مةيل يةكثتيدا، ئةمةش يةكثك لة دةرهاويشتة كووشندةكاني ئةو كثصگةي زامةية كة تؤوچثنةكاني نثو دووبنةماصةي ميراتگري سياسي ئاخنيويانةتة نثو لاشةو بيري تاكي كوردةوة. دةكرث لايةنة خراپةكاني يةكتر بدرثنة بةر تووذةترين جؤري ذةخنة، بةلآم ناكرثت لايةنة گةشةكاني نووسةرثك كلكوگوث بكةيت، پةذوباصي پثوة نةهثصي، ذؤشنبيريي كورديي ئةوةندة تةندروستيي باش نيية تا نووسةرةكاني بكةونة شكاندني يةكتر، دةكرث ذةخنةش لةيةكتر بگرن، بةلآم بةبث خوثندنةوةي يةكتر بة شوثنثكي باش ناگةن.

12-11-2003

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1-     زؤربةي شوثنةكاني كوردستان دةصثن تةزرة جگة لةسلثماني و دةوروبةرةكةي، دةصثن تةرزة.

2-     هاولآتي ژمارة 145، گؤشةي هةناسة ذؤژي 15-10-2003

3-      ئيبراهيم ئةحمةد، كوردستان نثت ذؤژي11-11-2003

4-      سايتي دةنگةكان ذؤژي 6-11-2003

5-     جةهل و زبص. . . حةمةسةعيد لاپةذةكةي خؤي لة كوردستان نثتدا.

6-     هاولآتي ژمارة 147، گؤشةي هةناسة ذؤژي 29-10-2003

khatabs@hotmail.com

Hit Counter ميوان ئةم بابةتةي خوصندؤتةوة