بنةما فكرييةكاني طوتاري ئيسلامي هاوضةرخ نوسيني / شةهاب ئةلديمةشقي .. وةرطيَراني بؤ كوردي ئةحمةد فاتيح محةمةد

 

13-05-2011 04:53

بنةما فكرييةكاني طوتاري ئيسلامي هاوضةرخ :-

لة سةدةي رابردوودا رةوتي ئيسلامي بةشيَوةيةكي بةهيَز هةلَكشا تابووة ذمارةيةكي طرنط لة هاوكيَشةي سياسي هاوضةرخدا، ئةم رةوتةش لةريَطاي جيَبةجيَكردني شةريعةتي ئيسلامي لةسةرجةم بوارةكاني ذياندا وطةراندنةوةي ئيسلام بؤ ناوجةرطةي ململانيَي سياسي وكؤمةلاَيةتي تةعبير لة خؤي دةكات. كاتيَك طوتاري ئيسلامي لةسةر بنةماي ئاين دامةزرابيَت شتيَكي سروشتي ية لةلايةن كةرتيَكي فراواني خةلَكةوة قبولَ بكريَت كة ئاين بؤ ئةوان جيَطاي شانازي وطوروتينيانة، وةلَي كؤمةلَطاي عةرةبي تائيَستاش كؤمةلَطايةكي عاتيفي وئاين ثةروةرة كةبضوكترين ثياوي ئايني دةتوانيَت هةست وسؤزييان مؤبيَليزبكات وخةلَك لةذيَر ئالاَي ئايندا كؤبكاتةوة. بؤ تيَطةيشتن لةسروشتي طوتاري ئيسلامي هاوضةرخ سةرةتادةبيَت لةراستييةكي طرنط دلَنيابين ئةويش ئةوةية :رةوتي ئيسلامي بةشيَكة لة دياردةي ئاين ثةروةري سياسي كةجيهان لةكؤتايي هةفتاكاندا بةخؤيةوة بيني ولةهةلَكشاني بزوتنةوة فةندةمينتاليزمةكاني مةسيحي ويةهودي وهندؤسي دا خؤي دةنواند،

ويَراي جياوازي ئةم ئوسولَيانة لةروي فيكر وبيروباوةرةوة بةلاَم لةكؤتاييدا لةضةند دياردةيةكدا بةشدارن لةوانة، خؤبةزلزان بةسةر بةرامبةردا، رةتكردنةوةي ثيَكةوةذيان لةطةلَ يةكتردا، ثشت بةستن بة سةرضاوة دؤطماكان وبريارة ثيَشوةختةكان لةجيَطاي ئةو روداوة فكرييانة. لةم وتارةدا تيشك دةخةينةسةرطوتاري ئيسلامي بؤ تيَطةيشتن لة بنةما وروانينة فكرييةكان لةطرنطترين ئةو بنةمايانةي طوتاري ئيسلامي هاوضةرخي لةسةر راوةستاوة :-

1-بةراوردكردن /بةراوردكردن بةيةكيَك لةطرنطترين ئامرازة فكرييةكاني رةوتي ئيسلامي دادةنريَت لةجةنطيدا دذ بةرةوتة فكريية ركابةرةكان وبةرطريكردن لةثرؤذةكاني خؤيان، بةراوردكردنيش لة دوو بابةتدا وةدةردةكةويَت :--لةكاتي بانطيَشةكردندا بؤ ضارةسةري ئيسلامي ورةواثيَداني ئةم كارة بؤ طشتطيري كورت بكريَتةوة، وةلَي ضارةسةري ئيسلامي رةنطدانةوةي شوناسي نةتةوةية وتةعبيرلةكةلتور وداب ونةريتي دةكات، ثاشان سروشتيية ئسيلام لةهةر ثرؤذةيةكي ريَنسانسي عةرةبيدا ئامادةبيَت، ئةمةش ريَطا لةهةر ثرؤذةيةك دةطريَت كةسةرضاوةي ئيسلام ببةزيَنيَت كة واثيَويست دةكات ئةم ثرؤذةية رةت بكاتةوة وتةنانةت دذايةتيش بكريَت. دوور لةمةسةلةي شوناسي نةتةوةيي و وةسفكردنيَكي ورد  (كةليَكؤلَينةوةيةكي دوور ودريَذي ئةم مةسةلةية دةكةين) ئةوةي لةم روانطةيةوة جيَطاي بايةخي ئيَمةية ناورؤكي بةراوردكردنة كةئةم جؤرة طوتارة لةخؤدةطريَت ، بانطيَشةكردني رةوتي ئيسلامي بؤ نويَنةرايةتيكردني ناسنامةي نةتةوة ريَطادةدات دروشميَكي بريقةداري تةماوي ثيَشنياربكات وةك ئيسلام ضارةسةرة، سةرةنجام لةو ئةركة قورسة دةيبةخشيَت ئةويش دياريكردني واقيعي نةتةوةكةمان و وةسفكردني كيَشةراستةقينةكانمانة، ثاشان ثيَشكةشكردني ضارةسةركردني بةش بةش ودوور ودريَذ بؤ ئةم كيَشانة ودياريكردني هةلَويَستة جيَطير و ئاشكراكان لةمةسةلة هاوضةرخة هةنوكةيةكان (ديمؤكراسي ، مافي مرؤظ، ئازادي بيروبؤضوون، كةمةنةتةوةكان، . . . .) ثاشان كاريَكي ئاسانة بؤ ئيسلاميةكان دروشمي ئايدياليست بلَيَن وخةوني رةنطا ورةنط ببينن، ئةمةش هيض قورسايي نية. بةسة كةوا تيؤرسيناني رةوتي ئيسلامي وبةتةواوي بروابةخؤبوونةوة بلَيَن (ضارةسةري ئيسلامي تةنها ضارةسةرة كةوا لةرةط وريشةوة ضارةسةري كيَشةكان دةكات، لةهةموو طؤشةنيطاكان دةكؤلَيَتةوة، وتةنيا بةسادةيي ليَكؤلَينةوةي لةسةر ناكات، وخوراجةكان ضارةسةر ناكات كةبةسةر ثيَستةوة دةردةكةون كاتيَك بةهؤي نةخؤشيةوة بةناويدا تيَدةثةريَت) (ضارةسةري ئيسلامي ، دكتؤر يوسف ئةلقةرةزاوي :137) . ماناي ئةم وتانةضي ية؟؟؟ ضؤن ضارةسةري ئيسلامي ئةم كيَشانة لةرةط وريشةوة ضارةسةر دةكات ؟؟؟ ئةفسوس دكتؤر ئةلقةرةزاوي هيض روونكردنةوةيةكي ثيَشكةش نةكردووة !! بةسة سةيد قوتب بلَيَت ( (كؤمةلَطاي ئيسلامي كؤمةلَطايةكي جيهانيية، بةماناي كؤمةلَطايةكة دوور لةرةطةزثةرستي ونةتةوةثةرستي ولةسةر سنوري جوطرافيا نةوةستاوة ضونكة كؤمةلَطايةكي كراوةية بؤ هةموو مرؤظةكان بةبي روانين لةرةطةز ورةنط ويان زمانيان تةنانةت بي روانين لة ئاين وبيروباوةرييان) (رووةو كؤمةلَطايةكي ئيسلامي :92) ئةمةش ئةو بابةتةية كةلةهيض ئةزمونيَكي كؤن و هاوضةرخي ئيسلامدا جي بةجيَنةبووة، بةلَكو خودي ئيسلاميةكانيش ئةم ثرانسيثة مرؤييةبةرزانة ليَك هةلَدةوةشيَنن كاتيَك ثؤليَنكردني تاكةكاني دةولَةتي ئيسلامي بؤ ضةند تويَذيَكي جياواز دةطيَريَتةوة :موسولَمانان ناموسولَمانان، سونة وشيعة، سةلةفيةكان وسؤفيةكان، ثياو و ذن، ئيسلامي وعةلماني ، وهةموو تويَذيَك مافي تايبةتي خؤيي هةية !ضؤن ئةم بؤشايية طةورةية لةنيَوان نمونة وواقيعدا روودةدات ؟بؤ وةلاَمدانةوةي ئةم ثرسيارانة ئيسلاميةكان ثيَويستيان بةوةلاَمدانةوةي نية، ضونكة مةسةلةكة هةر لةسةرةتاوة يةكلايي كراوةتةوة :تةنها خودي ئيسلامييةكان دةتوانن تةعبير لةناسنامةي نةتةوة و كةلتورةكةي بكةن، ئةمةش ريَطايان ثيَدةدات سةركردايةتي كؤمةلَطابكةن (ثيَويست ناكات خؤيان بةشيكردنةوةي دوورودريَذةوة خةريك بكةن) هةروةها ئةمةش مافيان دةداتيَت هةموو ئاراستة ركابةرةكاني تر وةلابنيَن تةنانةت ئةطةر ثاشخانيَكي دةولَةمةندي ئةزمووني سةركةوتوويان هةبيَت ! (ئاكة ضارةسةري بةئةزموون بؤ ئةم نةتةوةية ئيسلامة، بةلَي هةرئيسلام، بةم ضارةسةرةش ئاين ئابرؤ و سامان وئةخلاق ونةريتمان دةثاريَزيَت، بةم ضارةسةرةش دونيا ورؤذي كؤتاييش دةبةينةوة و ويذدان وخودامان رازي دةكةين، بةلَي ئيسلام ضارةسةري حةتمي ودادثةروةرانة وتةنهاية) (ضارةسةري ئيسلامي ، ئةلقةرةزاوي :180) ئاياديسكؤرسيَك (طوتاريَك) دةدؤزينةوةلةرووي بةراوردكارييةوة لةم قسانة بالاَتر بيَت ؟- مةسةلةي دووةم كةبةراوردكاري لةطوتاري ئيسلامي هاوضةرخدا وةدةردةكةويَت ، بريتي ية لةثالَثشتي تةواوبةتيَكستة ئاينييةكان وثيَشكةشكردني بةطويَرةي دارشتنيَكي ثرشنطداربةدةر لةئايدياليستي زيادرةو، ثاشان نةخويَندنةوةي واقيعي جيَبةجيَبةكردن كةتةواوثيَضةوانةي ئايدياليستي تيَكستةكانة ئةمةش وامان ليَدةكات ئةم ثرسيارة ئاسايية بكةين :وةلَي بةراستي تيَكستةكاني شةريعةتي ئيسلامي ئايدياليست وشارستانين، بةلاَم كيَشةي شةريعةتي ئيسلامي ئةوةية دةستةبةركردني راستةقينةي نية بؤ ثاريَزطاريكردني بةهاكاني شةريعةت و ئايدياليستي وسةثاندني ريَز بةسةر فةرمانرةوا ثيَش بريارلةسةردراو، ئيترئةو دةستةبةركردنانة ضين كةريَطرن لةبةردةم ناشيرينكردني بةهاكاني شةريعةت وياريكردن بةبةهاكاني وكردني ئيسلام بةئاميَريَكي ملكةض بوون بةدةستي زؤردارانةوة وةك ئةوةي لة ئةزمووني خةلافةتدا روويدا ؟تيؤرسين بةتةنها ناتوانيَت وةلاَمي ئةم ثرسيارة بداتةوة. 2-رةهةندي ئاينيي بؤ ضارةسةري ئيسلامي :رةهةندي ئايني بةشيَكة لةضارةسةري ئيسلامي جيانابيَتةوة، بةلَكوتةبريريَكي راستةقينةية بؤ بانطيَشةكردني ضارةسةري ئيسلامي لةو رةهةندةشةوة ضارةسةري ئيسلامي شةرعيةتي خؤي وةردةطريَت (ضونكة سروشتي باوةربوون بةخودا لةسةر ئيماندار وادةخوازيَت كاربةشةرعي خوابكات وثيَي رازي بيَت وخؤي بؤبةدةستةوةبدات ، وباوةرييان وابيَت ئيسلام دادثةروةرة وهيض زؤردارييةكي تيَدانية و ضاكةية وخراثةي لةطةلَدا نية، ودةرمانة كةبي لةو هيض ضاك بوونةوةيةك نية وهةموو طومانيَك لة دادثةروةري خوداكةبةسةر ياساي مرؤظي داداوة ماناي رةخنةطرتنة لةبةئاطايي خودا ودانايي وشارةزايي لةكاروباري خةلَكي خؤيدا) (ضارةسةري ئيسلامي ، ئةلقةرةزاوي :125) بةضاو داثؤشين لةراستي ئةم لؤذيكة (كةئةمةش بابةتيَكي ئاينيي رووتة ولةدةرةوةي بازنةي ئةم ليَكؤلَينةوةيية) ئةوا خؤخزاندني ئاين لةثرؤذةسياسيةكان وداناني بةسةرضاوةي شةرعيةتداني هةموو ضارةسةريَك ئةوا ثرؤذةي سياسي لة ئةقلاَنيةت وواقعيةت دادةبرِيَت كةثيَويستة خؤي ثي قايم بكات ، ضارةسةري ئيسلامي -دوور لةتيؤرسيني ئايني - هيض بةلَطةيةكي واقيعي وئةقلَيان لةسةر ئاكتيظي وباشي ضارةسةرة ثيَشنياركراو وكي بركي يةكاندا نية. ئيتر تاكة بةلَطة بؤ هةبووني ضارةسةري ئيسلامي وثةسندكردني بةسةر ئةواني تردا ضارةسةريي خودايي ية (جياوازي لةنيَوان ضارةسةري ئيسلامي دادثةروةرانة ولةنيَوان ضارةسةري مرؤييةكةمتةرخةمةكان وةك جياوازي لةنيَوان خودايي تةواو ومرؤيي ناتةواودا، ئةوخوداييةي كةدةزانيَت ضي بووة وضي دةبيَت، ومرؤيي كةئةو رؤذة شتةكان دةزاني وشتةكاني تر لةياددةكات، خودايي دانا ودادثةروةر ومرؤيي بزؤزي ضةوسيَنةر) (هةمان سةرضاوة :132) سةرةنجام كاريَكي سةختة سةركةوتن وباشةي ضارةسةريي ئيسلامي بةبةلَطةي ئةقلَي و واقيعي بةسةر تةواوي ضارةسةرةكاني تردا بسةلميَنين، بةراوردكردني ئاينييي هيض ئةلتةرناتيظيَكي دي نية، لةلايةكي ترةوة خزاندني ئاين بؤ ناو سياسةت دةرهاويشتة وكيَشةيةكي ترسناكي لي دةبيَتةوة، ضونكة سياسةت ياساي تايبةتي خؤي هةية كةبةدةوري بةرذةوةنديدا خول دةخوات، ثاشن جياوازي لةهةلَويَستة سياسيةكاندا بةرامبةر وةلانانيَت ونابيَتة ريَطر لةبةردةم ثيَكةوةذياني دوو ركابةري جياوازدا، بةلَكو تةواو بةثيَضةوانةوة ثرؤسةي ديمؤكراسيةت ثيَويستي بةبةرامبةر هةية تاكو ويَنةي سياسةت ريَك وثيَك بيَت. بةلاَم ياساكاني ئاين بةدةوري حةلال وحةرامدا خول دةخوات، سةرةنجام هةلَويَستة سياسيةكان دياري دةكات بؤ : هةلَويَستي ثارتي ئيسلامي وهةلَويَستي ثارتي عةلماني زؤر بةئاساني ماناي دياريكردني سنوريَكي ليَبراوانةية لةنيَوان حةلال وحةرامدا بي باوةري وباوةربووندا ! كيَشةكة ليَرةداية، ضونكة جياوازي لةم نيَوةندةدا ولةنيَوةندي تيَطةيشتني ئيسلامي بؤ مومارةسةكردني سياسةت ماناي وةلاناني بةرامبةر ومةحالَ بووني ثيَكةوة ذيانة لةطةلَ يةكتردا، ئةمةش لةبةر هؤكاريَكي سادة، لةبةر هؤكاريَكي سادة طواية سياسةت ضةواشةبوون ولادان ورةنطة طومرايش بطةيةنيَت هيض ديديَكي سياسي ثيَضةوانةي نية وةك ئةوةي ثيَويستة ببيَت. 3-نةبووني بةرنامة :- نةبووني بةرنامة كيَشةيةكي ترسناكة لة قولَبوونةوة لةبةراوردكردنةوة سةرضاوةدةطريَت وةك ثيَشتريش بةديمانكرد، ضونكة رةوتي ئيسلامي بةرنامةيةكي ئاشكراو دورو دريَذييان نية بؤ كيَشةكاني كؤمةلَطاكةمان، ئةمةش شيكةرةوةي ئةوةية كةوا ئيسلاميةكان زيادلةثيَويست رةخنة لةهةموو تيؤر ويان بيرؤكةيةك يان تيَزيَك دةطرن كةلةئيسلامةوة سةرضاوة نةطريَت ياخود ثشت بةسةرضاوةكاني نةبةستيَت، ئةمةش لةروانطةيةكي وةهميةوة كةوا هةلَةي بيروبؤضوونة ثيَشنياركراوةكان ماناي حةتميةتي ضارةسةري ئيسلامي دةطةيةنيَت بةو مانايةي كةوا ئةلتةرناتيظة لةدواي سةرنةكةوتني هةموو شتةكان. رةنطة طفتوطؤكردنم لةطةلَ هةنديَك لةهاوريَيان راستي ئةم تيَروانينةي سةلماندبيَت، كيَشةكة ليَرةدا ئةوةية كة هةنديَك لةئيسلاميةكان بروايان واية نةبووني بةرنامة خةسلَةتيَكة رةوتة ئيسلاميةكان سودي ميانرةوانةي لي دةبينن بؤ خؤطونجاندن لةطةلَ طؤرانكارييةكاندا. راستة هةنديَك لةطؤرانكارييةكان ئالَوطؤري هةنديَك لةبةرنامةكان دةخوازيَت، بةلاَم ليَرةدا ضةند بةهايةكي نةطؤر هةية ناطؤردريَت ، ضونكة سادةيي ناورؤكي هةموو سيستميَكي سياسي مؤديَرنة وةك ديموكراسيةت ومافي مرؤظ و يةكساني لةسةر بنةماي هاوولاَتيبوون وئازادي بيروبؤضوون ومافي بةشداربوون لةثرؤسةي سياسي دا، دةبيَت هةلَويَستي رةوتي ئيسلامي لةم نةطؤرانة ضي بيَت ؟ئةم كيَشةية زياتر ئالَؤزتر دةبيَت كاتيَك بةواقيعي ثلوراليستي فكري دةثيَوريَت لةضوارضيَوةي بازنةي ئيسلامدا، كةهةنديَكجار دةطاتة ناكؤكي توند وتيذ، وةلَي هةموو ريَبازيَك يان مةزهةبيَك يان كؤمةلَيَك يان ثارتيَك تةنانةت ئيسلاميةك تاكيَكة تيَطةيشتني تايبةتي خؤي بؤ ضارةسةري ئيسلامي ثيَشكةش دةكات ، كيَشةكة ئةوةية هةمووان وا ويَنادةكةن كةتةنها خؤي راستة وئةواني ترناراستة ، بةم جؤرة لةبةردةم ضارةسةرةكاني ئيسلامدا دةبين نةك ضارةسةريَك، ئةمةش وادةكات ضارةسةري ئيسلامي ضارةسةريَكي نادياربيَت وسيما وناورؤكي روون وئاشكرا نةبيَت . 4- كورت كردنةوة :- طوتاري ئيسلامي لةرةخنةطرتني بةرامبةردا ثشت بة كورتكردنةوة دةبةستيَت، ريَبازة فيكري وفةلسةفيةكان ومةزهةبةسياسي وكؤمةلاَيةتيةكان وتيؤرة ئابورييةكان كورت دةكاتةوة بؤ ويَنةي ناشيرينكراو و ناساندني سادة وناتةواو، ماركسيزم طومرايية، داروينيزم ئلذةلَبووني مرؤظة، فرؤيدييةت ليَهةلَوةشاني جنسة، وجودييةت طالَتةكردنة بةفكر، سةرمايةداري ضاوضنؤكي بووني ماددييانةية ، رؤذئاواش بةرةلاَيي وتاوانكردنة !! بةم جؤرة هةموو لايةنةكاني تري ئةو مةزهةب وريَباز و ضةمكانة وةلاديَن، ئةمةش وادةكات رةخنةي بةرامبةر لةطوتاري ئيسلامي دا رةخنةيةكي بي هيَز ولاواز بيَت، كيَشةي كورتكردنةوة لةطوتاري ئيسلامي دا بؤ دوو هؤكار دةطةريَتةوة :--جةهلي مةعريفي :زؤربةي جار دةرةنجامي خؤبةزلزانينة بةسةر بةرامبةردا ومةزندةكردني ئةوةي لاي بةرامبةر هيض نية وناهيَنيَت ليَيبروانين وبةوردي ليَيبكؤلَينةوة. -ناشيرينكردني بةمةبةست وثيَشكةشكردني ويَنةيةكي قيَزةوةن :هةميشة ئةم شيَوازةبؤ مؤبيليزةكردني سؤزي خةلَك وئامادةطييان بؤ رةتكردنةوةي ئةم تيَزانة بةكارديَت، ليَرةدا نمونةيةكي زيندوو ديَتةوة يادم لةواقيعي طفتوطؤكردنم لةطةلَ هةظالَ (عبدالعزيز) دا، هةظالَةكةم بةهاي ئازادي وديمؤكراسي ويةكساني لةسةربنةماي هاوولاَتيبوون وئازادي بيروبؤضوون ومافي مرؤظ وبةشداربووني ميللي  (لةرةط وريشةوة بةتوندي تيَزةكاني طةراندةوة بؤعةلمانيية نةسرانيةكاني عةرةب) ، تائيَستاش لةماناي ئةم وةسفكردنة قولَة سادة وكورتكراو وتوندوتيذة تيَنةطةيشتم !5-دابراني هزري ئيسلامي ورةتكردنةوةي ثيَكةوةذيان لةطةلَ كةلتورةكاني تردا :-ترسي كارليَككردن وتيَكةلاَوبوون لةطةلَ كةلتور و شارستانيةتةكاني تردا يةكيَك لةطرنطترين خةسلَةتةكاني طوتاري ئيسلامي هاوضةرخة وهةميشة ئيسلاميةكان لةذيَر ئةم دروشمةدا (خودي ئيسلام لةبةرامبةر مةزهةب وبيروباوةرةكاني تردا) داكؤكي لةم ئاراستةيةدةكةن (هزري ئيسلامي نوي :محمد موبارةك 50) بةلاَم سوربووني ئيسلاميةكان لةسةر ثاريَزطاريكردن لة (خوديَتي ) ئيسلام دةطاتة ثلةي دابراني مةعريفي لةطةلَ جيهاندا و دذايةتيكردني هةموو داهيَنانة فيكري وشارستانيةتةكان، بؤية هةميشة دةبينين طوتاري ئيسلامي جةخت لةثيَويستي دابراني ثةيوةندي لةطةلَ كةلتوري جيهاني دةرةوةي ئيسلامي ومامةلَةنةكردن لةطةلَيدا وسود وةرطرتن لةداهيَناني طةلاني تردةكاتةوة. سةيد قوتب دةلَيَت (كؤي ئاراستةي فةلسةفيةكان، ئاراستةي راظةكردني تةواوي ميَذووي مرؤظايةتية، ئاراستةي تةواوي زانستي دةروونناسي ية، ليَكؤلَينةوةي تةواوي ئةخلاقة، لةنيَوياندا ئاراستةي راظةكردنةكان وريَبازة كؤمةلاَيةتيةكانة ، هةموو ئةم ئاراستانة لةفيكري جاهيليةوةية واتة نائيسلامي لةكؤن ونوي دا ، كةراستةوخؤبةويَنا وبيروباوةرةكاني جاهيليةت كاريطةربووة ولةسةر ئةو ويَناكردنانةش راوةستاوة، زؤرينةيان ئةطةر نةلَيَين هةموويان لةبنةما ميتؤدييةكانيان دوذمنايةتيةكي ديارياخود ناديارييان بؤتةواوي ويَناي ئايني هةية ، وبةتايبةتي بؤويَناي ئيسلامي ، وةلَي ضيرؤكي ئةوةي كةلتورداب ونةريتيَكي مرؤيي رووتة نةنيشتيماني هةية نة رةطةز نةئاين ضيرؤكيَكي راستة كاتيَك بةزانياري تةواو وجيَبةجيَكردنة زانستيةكانةوة طري دةدريَت، بةبي بةزاندني ئةو ناوضةية بؤ راظةكردني فةلسةفةي ميتافيزيكي وئةنجامةكاني زانست و راظةكردنة فةلسةفيةكاني خود و ضالاكي و ميَذووي مرؤظ، و ئةقلَ وويَذةو دةربريني هةست وسؤزةكان بةلاَم لةدواي ئةوة يةكيَك لةداوةكاني يةهودي جيهانيية) (مةشخةلَي ريَطا :127) ثاشان سةيد قوتب بازنةي رةتكردنةوة فراوانتر دةكات تاثرانسيث وتيؤرة سياسية شارستانيةكان بطريَتةوة (جةستة بةكري دان وبةرةلاَيي ئينطليزي وثرانسيثي شؤرشي فةرةنسي وثرانسيثي ئازادي تاكةكةسي كةبلاَوبؤوة وبةئةزمووني ئةمريكي ناوزةددةكريَت، هةمووي لةبنةرةتي طةورةوة وةرطيراوة كةسيستمة كؤمةلاَيةتيةكان بةهيَزناكات وثرانسيث وبةهاكان ناذيَنيَت ئةطةر ليَوةي وةرنةطيريَت ولةسةري رانةوةستيَت، باوةري بنةرةتي طريَدراو بةخودا وشيكردنةوةي طشتي بؤبوون وسيَنتراليستي مرؤظ وئامانجي بووني مرؤيي ، ثاشان بةهايةكي سنوردارودياريكراوبوو ضونكة لةبنةرةتدا بةهايةكي جياكراوةية، رووةكي شةيتاني كةرةطي نية لةناخ وسروشتي مرؤظايةتيدا، ضونكة لةو سةرضاوةيةوة نةهاتووة كة سروشتي ليَوةهاتووة)  (ئايندة بؤ ئةم ئاينةية :57) ئيسلام وةك ئةبوئةلعةلائةلمةودودي دةلَيَت (سيستميَكي طشتطيري ذيانة، وياسا وريَساي بؤ هةموو كاروبارةكاني ذيان تيَداية، ويَراي بيروباوةرو ئةخلاق ثةرستن ، وبةدةر لةم سيستمة هةمووي ناراستة) (ئيسلام لةبةرةنطاري روبةرووبونةوةكاني سةردةمدا :53) . محمد قوتب ئةم دابرانة ريشةييةي لةطةلَ جيهاندا بةتةواوي لةكتيَبة بةناوبانطةكةي دا (جاهليةتي سةدةي بيستةم) دا تةرخانكرد كة جةختي لةوةكردةوة تةواوي جيهان بةسيستم وبيروبؤضونةكاني وبةها جاهيليةكانيةوة لةطةلَ بةهاي ئيسلامدا ناطونجيَت. ثاشان ئةم دابرانة هزريية لةطةلَ بيروباوةري ئاينيدا ئاويَزان دةبيَت تاكورةتكردنةوةي هزر وكةلتوري مرؤيي دةبيَتة ناسنامةي طةراندنةوة بؤ ئيسلام ! فةتحي يةكةن دةلَيَت (بروابوونم بةئيسلام دةبيَت بةبروابوونم بةئيفلاسبووني ميتؤدة دانراوةكان وسةرنةكةوتنيانةوة طري بدريَت ض سةرمايةداري ديمؤكراسي يان سؤسياليستي وكؤمؤنيستي بةهؤي رةوش وسنورداربوون وبي توانايي وكةمتةرخةمي وبةسةرضوونيةوة) (ئينتيمابوونم بؤئيسلام ضي دةطةيةنيَت :52) . بةم شيَوةية ريَطا لةبةردةم ئاويَزان بووني شارستانيةتةكان ودةولَةمةندكردني كةلتورةكان دةطيريَت وئيسلاميةكانيش لةناو تويَكلَي سةرةتايي خؤيان دةميَننةوة، ئةمةش طرنطترين ئةو خالَبةندييانةن كةطوتاري ئيسلامي هاوضةرخي لةسةر وةستاوة.

 ahmad_dokan@hotmail. com