عصراقي نوص: لة دكتاتؤريةتي تاكةكةسي بؤ دكتاتؤريةتي زؤرينة. . بةشي سص يةمو كؤتايي ... د. كةمال سةيد قادر

 

13-05-2011 05:11

 

فصلصكي شةرعي بة ناوي أيفراندؤم لة سةر دةستوري داهاتوي عصراق

هةرضةندة أيفراندؤم بة شصوةيةكي طشتي يةكصكة لة ميكانيزمةكاني ديمكراسيةتي أاستةوخؤ وة هؤيةكي كاريطةرة بؤ كؤنترؤل كردني دةسةلات بة شصوةيةكي أاستةوخؤ لة لايةن خةلقةوة بةلآم لايةني لاوازيشي زؤرة، بة تايبةتي ئةطةر بصتو أبفراندؤم لة سةر مةسةلةيةكي سياسي لة كؤمةلطايةك ئةنجام بدرصت كةوا لة طروثي ئصتنيو مةزهةبي جيا جيا ثصك هاتبصت وةكو بؤ نمونة عصراق. لةمصذوي أيفراندؤم نمونةي زؤر هةن كةوا أيفراندؤم لة زؤر حالةتدا بؤ مةبةستي سياسي دذ بة ديمكراسيةت بة كار هاتووة بؤ نمونة هيتلةرو مؤسؤليني لة أيفراندؤمصكي سةرتاسةريدا شةرعيةتيان ثص درا لة لايةن خةلقةوة وة تاكو ئصستاش أيفراندؤم لة وولاتة دكتاتؤري و نيمضة ديكتاتؤري يةكاندا وةكو هؤيةك بة كاردصت بؤ شةرعيةت دان بة حوكمي ديكتاتؤري.

 تاقي كردنةوةي ميللةتان ثشاني دةدات كةوا لايةنة لاوازةكاني أيفراندؤم بة شصوةيةكي طشتي ئةمانةن:

1- أاي زؤرينة بة شصوةيةكي طشتي تةسك بينة بةرامبةر بة طيروطرفتي كةمايةتي يةكان، بؤية هةردةم ضاوةأوان دةكرص كةوا ئةوان بة زؤري دذ بة بةرذةوةندي يةكاني كةمينة دةنط بدةن.

2- أيفراندؤم هةرطيز لة لايةني سياسي يةوة ناتوانص بص لايةن بص ضونكة خةلق زؤر بة ئاساني دةكةونة ذصر كاريطةري أابةرة سياسي و ئاييني يةكانيان وةسؤز لايان زياتر زال دةبص بة سةر عةقل.

3- أيفراندؤم هةردةم ترسي ئةوةي لص دةكرصت كةوا ببصتة هؤيةك بؤ ضةسثاندني دكتاتؤريةتي زؤرينةضونكة لة أيفراندؤمدا بة زؤرينةي ئاسايي بأيار دةدرصت بؤ نمونة ئةطةر لة 50% ي خةلق لة أيفراندؤمدا بةشداري بكةن ئةوا بة لايةني كةمةوة 50% دةنطةكان بة كؤي يةك دةنط دةتوانص أيفراندؤم بباتةوة كةوات 25%ي خةلق دةتوانن بأيار لة سةرضارةنوسي 75% ي خةلق بدةن.

4- أيفراندؤمي سةرتاسةري لة وولاتصكدا لة سةر بناغةي يةكساني لة نصوان هةموو طروثة ئصتني و مةرهةبي يةكان ئةنجام دةدرصت كةضي لة أاستيدا ئةوانة بة هيض جؤرصك ناتوانن بة تةواوةتي يةكسان بن هةر بؤ نمونة لة لايةن ذمارةوة. كةمينة بة ثص ي أصككةوتنامةكاني مافي مرؤظ دةبص مافي تايبةتي هةبصت بةرامبةر بة زؤرينة ضونكة كةمينة هةردةم هةأةشةي توانةوةي لة سةرة.

 

مصذوي أيفراندؤم لة كؤمةلطا فرة نةتةوةيي و فرة مةزهةبي يةكاندا زؤر نمونة ثشان دةدات كةوا ضؤن أيفراندؤم لةم كؤمةلطايانة بؤتة هؤي ئاذاوةو شةأي ناوخؤ. طةورةترين نمونةي ئةم جؤرة أيفراندؤمة أيفراندؤمي ئصرلةنداي باكوأة كة لة سالي 1972 ئةنجامدرا. لة ئصرلةنداي باكوأ كةوا كاتؤليكةكان نزيكةي لة 47% دانيشتوان ثصك دةهصنن وة ثرؤتستانتةكان زؤرينةن، لة أيفةراندؤمةكةدا تةنها 58%ي دانيشتوان بةشداريان كرد واتة بة شصوةيةكي طشتي ثرؤتستانتةكان، ثرسياري أيفراندؤم لة سةر ئةوة بو: ئايا دةتةوص ئصرلةنداي باكوأ بخرصتة سةر كؤماري ئصرلةندا ياخود لة طةل مةملةكةتي يةكطرتو (بريتانيا) بمصنصتةوة؟ لة ئةنجامدا 98% ي بةشداربوان بؤ مانةوة لة طةل بةريتانيا دةنطياندا كةوا دواي ئةوة بوة هؤي دةست ثص كردنةوةي خةباتي ضةكدارانةي كاتؤليكةكان.

زاناياني سياسي بؤ ضارةسةركردني ئةم كصشةية كةوا أيفراندؤم دةتوانص لة كؤمةلطاي فرة نةتةوةيي و فرة مةزهةبي دروستي بكات، ثصشنياري ئةوة دةكةن كةوا هةر أيفراندؤمصك لة كؤمةلطايةكي لةم جؤرة دةبص زؤرينةي هةموو طروثة ئصتني و مةزهةبي يةكان بة جيا بة دةست بصنصت بؤ ئةوةي دكتاتؤريةتي زؤرينة دروست بةبصت.

ئةطةر لة ذصر تيشكي ئةم خالانةي سةرةوة ثصشنياري هةندصك لايةني مةزهةبي عصراقي بؤ ئةنجامداني أبفراندؤم لة سةر دةستوري نوص ي عصراق بخةينة ذصر تاقي كردنةوة ئةوا بؤمان دةردةكةوصت كةوا:

1- ئةم لايةنانة هةول دةدةن أيفراندؤم بة كار بهصنن بؤ سةثاندني وويستي خؤيان وةكو زؤرينة بة سةر هةمو لايةنةكاني تر ئةمةش بة ئاشكرا دةبصتة هؤي ضةسثاندني دكتاتؤريةتي هةميشةيي زؤرينة ضونكة ئةوان دةتوانن لة أصطاي ئةو زؤرينةيةي كة هةيانة هة دةستورصك أةت كةنةوة كةوا لة طةل بةرذةوةندي كانيان نةطونجصت.

2- زؤرينةي شيعةكان بة شصوةيةكي طشتي بةم جؤرة أا دةردةبأص كةوا أصبةرة سياسيو ئاييني يةكانيان ثصشتياري دةكةن ضونكة ئةم أابةرانة كاريطةري ية كي زؤريان لة سةر خةلقة كاني خؤيان هةية.

3- سةبارةت بة كصشةي كوردو فيدراليةت ئةوا ميللةتي كورد لةم حالةتةدا بة هةمو جؤرصك دةبصتة دؤأاو ضونكة خؤي نزيكةي لة 25%ي دانيشتوان ثصك دةهصنصت وة ميللةتاني جطة لة كوردي ناو عصراق بة شصوةيةكي طشتي لة مةسةلةكاني دذ بة بةرذةوةندي ميللةتي كورد كؤكن.

بؤية لة ثصناوي بةرثاكردني عةدالةت وة أصطة طرتن لة دروست بووني دكتاتؤريةتي زؤرينة وة دابين كردني مافة أةواكاني كورد لة عصراق يةكةم مةرج دةبص ئةوة بصت كةوا ثصكةوة ذيان دةبصت لة سةر بناغةي أةزامةندي هةمو لايةنصك بصت. هةر ميللةتصك لة ناو عصراق دةبصت لة أيفراندؤمصكي تايبةت بة خؤي بأيار لة سةر ئةوة بدات، ئايا دةيةوصت لة ناو عصراق بمصنصتةوة ياخود لة دةولةتصكي سةربةخؤدا بذيصت. ئينجا ثاش ئةم هةنطاوة دةبص لة سةر جؤري ثصكةوة ذيان طفتوطؤ بكرص تاكو سيستةمي سياسي عصراقي نوص و وة جؤري فبدراليزمي بة أةزامةندي هةموو لايةنصك لة دةستوري نوص ي هةميشةيي عصراقدا بضةسثصت. ئةطةرنا هةر شصوةيةكي تري ثصكةوة ذيان لة أصطاي زؤرةوة، كةوا دكتاتؤريةتي زؤرينةش دةطرصتةوة دةبصتة هؤي كوصلة كردني لايةني كةمينة وةكو ميللةتي كورد بؤ نمونة وة دةمانطةأصنصتةوة بازنةي زؤرداري وة ناضارمان دةكات ديسان داكؤكي لة مافةكاني خؤمان بكةين. ئصمةي كورد ثصش ئةوةي دان بة مافة تاكة كةسي و هاوولاتي بونمان بنرصت دةبصت دان بة مافمال بنرصت وة كو طروثصكي ئصتني سةربةخؤ وة بة طؤصرةي مافي ضارةنوس كةوا بةشصكي بنةأةتي ية لة ياساي نصو دةولةتي.