13-05-2011 04:53

 

 بةهةشتي عةشقة ئةم هةورامانة (2)  .... سةديق بابائي

 

دامةزراندني ياساي يةكساني، دابةشكردني ئاو بة پي نياز لة وةرزي ئاو داشتن، قانووني هةرةوةزي ساصانة لة سةرةتاي بةهار بؤ خاوين كردنةوةي كاناص، ئاوبةند و جؤگةكان و بةرگري لة بة فيذؤ چووني ئاو تا گةيشتن بة باغ و مةزرا، هةرة وةزي ئاو داشتن بة پث سةرة و هةرة وةزي كؤ كردنةوةي دةغصوودان و گيا و گؤص بؤ بژيوي زستاني خةصك و ماصاتةكةيان و سووتةمةني وةرزيي زستان و نةهيشتني كةلين و قوژبني ذوخاوي ماصةكان پيش هاتني وةرزي سارد، ئةمانة بةشيكي تر لة ذةمز و ذازي ژياني كؤمةصي سةرةتايي لة هةوراماني چذو پذة كة تا ئيستا ئاسةواريان پاريزراوة.

 جيگر بوون يا سةقامگرتوويي ژيان يةكيكي تر لة تايبةتمةنديةكاني سةرةتايي ئةم خةصكةية، بة مانايةكي تر مروضي سةرةتايي ليرة كؤچةري و گةذؤكي هةص نةبژارد.

 لة ذووناكايي ئةم سةقامگرتوويةدا، كؤ كردني دةغصو دان، خؤماصي كردني ئاژةص و بةرة بةرة كيصگة و باغ و مةزرا و قانوونة پثوةندي دارةكانيان دامةزراند، ئةم نةريتة هاني خةصكي دةدا زياتر سامان دان و ذيك و پيك كردن و داذشتني بةرنامةي پاراستن لة دةس درثژي و هيرشي لاوةكي بؤ خؤيان دابين بكةن.

 زياد بووني ئاژةصي خوماصي بةرة بةرة پثداويستي لةوةذگة دينيتة گوذ و ئةوة بة داهثناني هاوينة هةوار و كؤ كردني گژ و گيا بؤ زستانان چارةسةر دةكرث.

 دابةش كردني بنةماصة لة وةرزي هاوين و بةهار و ئةسپاردني ئاژةصي خؤماصي بة ئةو بةشة بؤ كةصك وةرگرتن لة لةوةذگةكاني كويستاني شاهؤ و سةر قاص بووني بةشةكةي تر بة كشت و كاص و باغداري و كؤ كردني دانةويصة و پاراستني ژينگة و ساز و تةيار كردن بؤ وةرزي سةختي زستان بنةماي پابةند بووني زياتري ئةم خةصكة بة ناوچةكةيان دةسةلمثني.

 بةرة بةرة جورة خوشةويستي وتامةزرويي يةكي تايبةت بة ژينگة لةو خةصكة دا دةذةوث، ناسين و شارةزايي هةموو كةلين و قوژبنةكان، ژياني جيگرتةة و ئاسوودةيي لة دةربةدةري بة پيچةوانةي ژياني كؤچةري كاردةكاتة سةر ناسيني زياتري سروشت و هؤي تيكةص بووني زياتري دانيشتوان، ئةمة بة جؤريك دةبثتة هؤي پةل و پؤ و ذيشة ئاژؤتني ذؤحي و تيكةصاوي ئةو تؤ پيك ديني كة دار و درةخت و شاخ و كيؤ ئاو و جؤگة، تافگة و كانياو، گؤص و گيا، پةلةوةر و باصةندة و هةموو جؤرة بوونيك ئاوثتة و هؤگري يةكتر دةبن.

 ذةنگدانةوةي ئةم خوشةويستي و شةيدا بوونة لة ويژةي كؤن و نوي ئةم خةصكة دا بة ئاساني ديارة. عوسمان هةورامي ساصي 1982 لة گورانيةك دا دةصي:

هؤركنياي وةتةن تةماي دص نيام دةك كوثر بم وةتةن بث تؤ چؤن ژيام

 ليرةدابذان، بة هةر هؤيةك واتاي هةصكةندراني هةية. بةستاروةيي و جؤش خواردن و پةل و پؤ و ذيشة هاويشتن و تيكةص بووني لة جيا كردن نةهاتوو. جيا كردنةوة لة بةروو بووم و ذيشة و سةرچاوةي ژيان و ذاهاتن. ئيش وئازار و داخ و كةسةر و مةينةتي لةبير نةكراو و ساذيژ نةبووي بةدوا دا ديت.

 ئايين يةكيكي تر لة كؤصةكة هةرة قايمةكاني ژياني سةرةتايي ئةم ناوچة، نة تةنيا لة ذوژاني يةكةمي ژياني هةرةوةزي باشتر كةصكي لث وةرگيراوة، بةصكوو باشتر ناسراوة ئةگةر ئاييني لاوةكي ئيسلامي لث دةركةين باقي ئاينةكاني ئةم خةصكة هةص قوصاوي هزر و مافي خوماصي بوون، داهينةري؛ شيوة كامصكاريةكي ژين و ژياني تةباتر و لة خزمةتي گري داني تةباي و پاريزگاري دا دةوريان گيذاوة. پاشتر كة ئيسلام بوتة ئاييني پثروزي ئةم ناوچة ويراي گلةيي و گازةندة لة چوينةتي سةقامگير بوون، تيكصاويي و شيوة دابةزاندنيكي تايبةت بة خويان كة بؤن و بةرامة و تايبةتكاري ناوچةكةي پاراستوة، بؤ خويان تةرخان كردوة.

 هةر لة سيبةري ئةم فيركارية دا پاش سةر هةصداني ئايني ئيسلام و پةلاماري ناوچةكاني تر بة گويرةي باسة كراوةكاني ميژوو، ئةم بةشة لة وصات بؤ وةرنةگرتني ئةو پةذي بةرنگاري دةكا.

 شن و كةنيكا وة ديل بشينا مةرد ئازا تلي وةرووي هوثنا

 ذةوشت زرةتةشت مانوو وة بثكةس بزيكا نيكا هومزد وةهيچكةس

 ژن و كچةكان بة ديلي گيران و پياوة ئازاكان لة بةرئنگاري دا غةصتاني خوين بوون. سةقامگير بووني ديني ئيسلام پاش سةدان ساص نةتةنيا نةبوو بة هؤي لةناو چووني داب و نةريتي كؤن بةصكوو تيكصاوييكي ژيان مةند يا شيوة ليك توانةوةييكي دامةزراند كة تا ئةم دواييانة ئاسةواري بة زةقي بةرچاو دةكةوث.

 بؤ وينة ويراي زياتر لة هةزار ساص جيگر بووني ئاييني ئيسلام كةمتر كةسيك هةية ذوژانة بةشيك لة كاتي خؤي تةرخاني بيستني گؤرانيةكي هةورامي كة زورتر وةسفي سروشت و جواني وصاتةكةيةتي، نةكا. ئةوة ويراي بة جي هيناني داب و نةريتية ناوچةيةكاني ئايني ئيسلام و بة تةبايي ژياني بي گيرة و كيشةي هةموو لق و پوپةكاني باوةذي ئيسلامي و باقي ئاينة جياوازةكان كة ذيشة و باوةذي بة تةواوي پاريزراوة و باوةذ مةندةكانيشيان بة ئةو پةذي ئاراميةوة سوننةتي خويان بة جي دةهثنن.

 لة لايةكي تر خؤ و خدةي گوي دان و بيستني موسيقا و گوراني نة تةنيا تايبةتي چيني لاوي تازةپيگةيشتوو نية، پير و جةحيل ژن و پياو كچ و كوذ، چ كاتي كار كردن لة مةزرا و چ لة ناو ماص و سةيرانگا و بثري و تةنانةت شاخ و بةندةنةكاني چياي سةركثشي هةورامان دا (كة سةيراني شاخ تايبةتمةنديةكي تري خةصكي ئةم بةشة لة كوردستانة) زيندوو ذاگيراوة.

 ئةوة ذةنگة تا ذادةيةكي زؤر كةليني نةناسراوي زةرياي بث سنووري شارستانيةت و دةوصةمةندي كولتووري گةلةكةمان بخاتة پثش چاوي وةچةي ئةمذوي كوردستان، لة لايةكي تر هؤي بةر پةرچ دانةوةي ئيدعا و درؤ و دةلةسي ناحةزاني كورد سةبارةت بة ذابردووي كوردستان بث.

 جياوازي يا خاصي زةق و پذ لة شانازي ئةم كةلةپوورة لة هةصسةنگاندنيكي كورت بةرانبةر بة ئاكار و هةصسووكةوتي دةسةصاتداري حاكمي بةشةكاني كوردستان يا وصاتاني تر ئةوةية كة ليرة دا ئايين لة خزمةتي ژيان و ذازاندنةوة و تام و چيژداني زياتر بة كات و ساتي ژياني ئينساني خوي نواندوة. بة كورتي سروشت وئايين شان بة شان لة خزمةتي مروضدان، هةر بؤيي لة خزمةتي ذاهاتني بذيارة ئايني-ةكان مريد بة بي ذازاندنةوةي نيشتمانةكةي هةص ناكا. لة لايةكي تر خزمةت نةكردن بة سروشت و كةمتةرخةمي لة پاريزةري نيشتمان واتاي بث ئيماني دةبث.

 

 دريژةي هةية