13-05-2011 04:59

 

جةماوةري كوردستان. . وةرنة فريامان ! .... عةبدولاَ سالح

 

a. salih@ukonline. co. uk

دةبص ئةمة بانطةوازو دادو فيغاني كي بي وا ضاو لة دةستي جةماوةري كوردستانة ؟ كين ئةوانةي وا كةوتونةتة تةنطانةو هاواريان لةو جةماوةرة بةستوة ؟

بةر لة وةلاَم دانةوةي ئةم ثرسيارة و بؤ زياتر رؤشنايي خستنة سةري ، دةبص لة ثرسياريكي طرنطترةوة دةست ثص بكةين، ئةويش : ضارةنووسي خةلكي كوردستان بةرةو كوص !؟ ثرسياريك كة هةر ئيستا زوربةي هةرة زؤري جةماوةري كوردستان بة طشت ضين و تؤيذةكانيةوة زةين و بيرو هوشيان ضؤتة سةري و ميكانيزميكي سةرةكي حةرةكةتي ئةم كؤمةلطايةية.

ئةمرؤ كوردستاني عيراق بة يةكيك لة حةساسترين قؤناغة ميذوويةكاني خؤيدا تيثةردةبي ، نزيك بة دوانزة سال جيا بوونةوةي كوردستان لة دةولةتي مةركةزي عيراق لة زوربةي بوارةكان دا، كؤمةلاَيةتي ، ئابووري ، سياسي. . هتد، بارودؤخيكي تايبةتي بؤ ئةو ناوضةية ثيك هيناوة كة دةبص لةبةر ضاو بطيرص و ناكرص فةرامؤش بكرص.

ئةمرؤ لة كوردستان نةوةيك هاتؤتة كايةوة كة هيض ثةيوةنديةكي بة دةسةلاَتي مةركةزي عيراقةوة نية ونايناسص، دةولةتي قةومي عةرةبي ناناسص. ئةطةر برياري نةوت بةرامبةر خؤراكي لي هةلاَويرين، لة باري ئابووريشةوة ئةو ماوةية دةتوانين بليين كوردستان نيمضة سةربةخؤ بووة، لة باري سياسيةوة ئةم ناوضةية لة ذير دةسةلاَتي مةركةزي دا نةبووة و حيزبة قةومية كورديةكان دةسةلاَتيان بةسةر دا سةثاندووة. ئةم واقعيةتة حاشا هةلنةطرة تايبةتمةنديةكي بةم ناوضةية بةخشيوة كة هيض كام لة هيزة سياسيةكان ناتوانن خؤياني لي لاَبدةن.

دواي داطير كردني عيراق لة لاَيةن ئةمريكاو هيزي هاوثةيمانةوة و روخاني رذيمي بةعس، مةسةلةي طةرانةوةي ئةم ثارضةية بؤ عيراقي (دايك) و شيوةي دووبارة لكاندنةوةي بؤتة باس و خواسيكي زؤر جيدي . لةلاَيةك حيزبة قةومية دةسةلاَتدارةكاني كورد خةريكن نا ئوميد دةبن لةو طفتةي موعارةزةي كؤني عيراقي و مةجليسي حوكمي ئيستا ثصيان دابوون لةسةر مةسةلةي فيدراليزم و بؤيان سةلماندبوون لة هةردوو كؤنطرةي سةلاَحةدين و لةندةن، وة ئةو سيستةمةيان بؤ ئةم دوو حيزبة قةو مية كوردية و بؤ شيوةي ئيدارة لة عيراق بةرةسمي ناسيبوو، وة لة لاَيةكي ترةوة طةورة هاوثةيماني ئةم دوو حيزبة، واتة ئةمريكا، كة نزيكةي دوانزة سالة لة كوردستان دا زةين و بيري خةلكي بؤ مالي دةكرص طواية دؤستي ميللةتي كوردة، لة ئاقار فيدراليزمةكةي ئةم دوو حيزبة بص دةنطة.

ئةم حالةتة (ثارتي ويةكيةتي ) خستؤتة تةنطذةيةكي جيدي .

فيدراليزم واتة ئةو سيستمةي كة بريارة دةولةتيكي وةك عيراقي ثص ئيدارة بكري لة باري قانونيةوة دةبص زوربةي خةلكي عيراق هاورابن لةسةري ، ضونكة سيستةمي ئيداري ولاَتيكة، واتة عيراق، نةك تةنيا بةشيك لة ولاَتيك، واتة كوردستان. لةو حالةتةدا وة لة بارو دؤخي ئيستاي عيراقدا تةنانةت ئةوانةي لة سياسةتيش بص خةبةرن دةزانن كة زوربةي خةلكي عيراق دةنط بؤ فيدراليزم نادةن !

ئةم وةزعة ثارتي ويةكيةتي زؤر نيطةران كردووة، ئةويش نةك لة بةر ئايندةي جةماوةري كوردستان كةئةوان هةرطيز دةربةستي نةبوون، بطرة لةبةر ئايندةي سياسي خؤيان وةك دوو حيزبي دةسةلاَتدار، جيا لةوةش فيدراليزم لة راستيدا هيض ئايندةيةك بؤ خةلكي كوردستان دابين ناكات جطة لة دابةش كردني نفوزو ثاوان لةنيوان ئةم دوو حيزبةو دةسةلاَتي مةركةزي ، بة تةعبيريكي دةقيق تر بة رةسميةت ناسيني دةسةلاَتي ئةم دوو حيزبة لةسةر كوردستان لة لاَيةن دةسةلاَتي مةركةزي يةوة.

ئةحزابي ناسيوناليستي كورد بة تايبةت يةكيةتي وثارتي لة دريذةي ميذووي سياسياندا سةلماندويانة كة هيض بايةخيك بؤ راي خةلكي كوردستان دانانين، بؤ نموونة كاتيك لة كؤرةوة مليونيةكةدا، كة ئةوان تةنيا قودرةتيكي رةمزي بوون، بة شيعاري (تانك و تؤث و تةيارة جصي ناهيلين ئةم شارة) ريطري خةلكيان دةكرد لة هةلاَتن وبةرةو كوشتارطاي بةعسيان دةبردن، بةبص راثرسي خةلكي كوردستان لاَ ملي سةداميان ماض كرد و بة دادوةر ناويان برد. كاتيك شةري ثةكةكةيان هةلطيرساند ض ثرسيكيان بةخةلك كرد ؟ كاتيك شةري دوقؤليان هةلكيرساند يا كاتيك سوثاي توركيا و ثاسداري ئيران و سوثاي عيراقيان هيناية كوردستان ض ثرسيكيان بة خةلك كرد ؟ يا كاتيك كوردستانيان لة نيو خؤيان دا بةش كرد !؟. . .

ئيستا لةو قةيرانة سياسية دا كة خؤيان و خةلكي كوردستانيان تص فريداوة و ضارةنووسي هةردوولاَ لة مةترسي داية، هيض ريطايةكيان بؤ نةماوةتةوة جطة لة طةرانةوة بؤ لاَي خةلكي كوردستان، ئةو هاوارةي كة ناونيشاني ئةم نووسينةشة ليرةوة سةرضاوةي طرتوة، هةلاَي راثرسي جةماوةريش ئةمرؤ تةنيا دةضيتة ئةو ضوار ضيوةوة.

خةلكي كوردستان دةبص زؤر ووريا تر لةوة برواننة ئايندةي خؤيان، شيعاري ريفراندؤم دةبص روون بص بؤ ضي ية؟ ئةطةر تةنيا بؤ فيدراليزمةكةي ثارتي و يةكيةتية كة هيض ثةيوةندي بة بةرذةوةندي خةلكي كوردستانةوة نية، دةبص بةروويدا بوةستنةوة و هةر لة ئيستاوةسنووري خؤياني لةطةل دياري بكةن و دووبارة نةكةونة نيو سات و سةوداو مامةلةي ئةم دوو حيزبةوة.

ئةطةر بريارة ريفراندؤم بة رثا بكرص دةبص بؤ بريارداني مافي بص ئةم لاَ و ئةو لاَي ضارةنووس بيت و لةوانةش ثيك هيناني دةولةتي سةر بةخؤ. خةلكي كوردستان مافي بص قةيدو شةرتي خؤيانة وةك هةموو ميللةتاني دونيا خؤيان وة تةنيا خؤيان بريار لةسةر ضارةنووسي خؤيان بدةن جا ئةو كات دوو ريطان لةبةر دةمة:

يةكةم : ئةطةر لة عيراق دةولةتيكي سكويلاَر واتة عيلماني هاتةسةر كار كة تيايدا دين لة دةولةت ولة ثةروةردةو خويندن جيا بيت وة ئةم دةولةتة هيض جؤرة مؤركيكي قةومي يا ديني ثيوة نةبيت و هةموو هاولاَتيان بةبص جياوازي مافي يةكسانيان هةبيت و ئةركي يةكسانيان لةسةر بيت، وة ئةمةش لة دةستوريكي هةميشةيي دا ثةسةند كرا بص و كاري ثص كرابي ، ئةوا ئةو كات لة قازانج و بةرذةوةندي جةماوةري كوردستانة لة ضوارضيوةي عيراقدا بميننةوة، ضونكة ئيتر شتيك بةناوي زولمي قةومي ، نةتةوةي بالاَ دةست و بن دةست، يا عيراق بةشيكة لة جيهاني عةرةب، يا ئيسلاَم ديني رةسمي دةولةتة، يا يةكساني تةواوي ذن و ثياو دابين نةبووة، نامينص، هةر بؤيةش ثشتطيري و خةبات لة ثيناو هاتنة سةركاري دةولةتيكي لةم جؤرة لة عيراق دا ئةركي هةموو ئازاديخوازان و ثيشكةوتو خوازانة.

دووةم : واتة هاتنة سةركاري دةولةتيكي قةومي يا ديني لة عيراقدا، ليرةدا ئةوا بةبص هيض دوو دليةك جيا بوونةوةي كوردستان و ثيك هاتني دةولةتيكي سةربةخؤ تيايدا، كة بةهةمان شيوةي سةرةوة عيلماني و سكويلاَر وغةيرة قةومي وغةيرة ديني بيت، دةبص ببيتة شيعاري جةماوةري كوردستان. هةر ليرةشةوة فيدراليزمة كةي ئةم دوو حيزبة بةبادا دةضص.

ئةمرؤ وةزعي ئالوزي عيراق لةبةردةم هةموو ئةطةرةكاندا كراوةية، لةو سيناريؤ رةشةي ثيايدا تص دةثةرص هةموو شتيك ضاوةروان كراوة، بؤية خةلكي كوردستانيش دةبص بؤ هةموو ئةو ئةطةرانة وةلاَمي راست و دروستي خؤيان ثص بيت و ريطاي راست و دروستي خؤيان هةلبذاردبص.

دوو حيزبة قةوميةكةي كوردايةتي زؤر دةميكة سويند بة يةكثارضةيي خاكي عيراق دةخؤن و ئامادةن لة سايةي دةستوريك دا، كةتةنانةت سةرضاوةكةشي شةريعةتي ئيسلاَم بيت، لةطةل دةولةتي مةركةزي نفوز و ثاوان بةش كةن، ئةوان بيانوي (جاري وةختي جيا بوونةوة نةهاتوة، دراوسيكان رازي نابن، هيزة نيو دةولةتيةكان لةطةلمان نابن، دةخورين. . .) طرتؤتة دةست تا حةقانيةتي فيدراليزمةكةيان بكةنة ثةرضةم، سةرضاوةي ئةم بيانوانة تةنيا باوةر نةبوونة بة هيزو ئيرادةي خةلك لة لاَيةك، وة لةلاَيةكي ديكةش ترسي لةدةست داني ئةو دةسةلاَتةية كة بةدةستيانةوةية.

خةبات بؤ ثيك هيناني دةولةتيكي عيلماني غةيرة قةومي و غةيرة ديني لة كوردستان، كاتيك بةرذةوةندي دانشتواني كوردستان واي ثيوست كرد، تاكة زةمانةتي مانةوة و خؤراطري ئةم دةولةتةية، ضونكة لةلاَيةك هيض جؤرة هةلاَواردنيكي تص دا نابيت لة سةر بنةماي نةتةوةو ئايين و بةو ثصيةش مةترسي هةلطيرساني شةري قةومي كة هةر ئيستا قةوم ثةرستةكاني كورد و توركمان و عةرةب تةثلي بؤ ليدةدةن ناميني ، وة لة لاَيةكي ترةوة دةولةتيك كة بة ئيرادةي زؤربةي دانشتواني كوردستان رةسميةت و حةقانييةتي بة خؤي بةخشي بيت ئةوا هةر ئةو زوربةية بة ئيرادةي خؤيان هةم وةك ئةمري واقع دةيسةثينن، وة هةم بة هةموو تواناوة بةرطري لي دةكةن.

18- 2 - 2004