[http://www.kurdistannet.us/knlogo.html]

13-05-2011 04:43

نة سازشت لةسةر كةركووك! .... سيروان كارواني

 

أاستي ئصمة وةكوو كورد كةممان كؤشاوة سةبارةت بة دؤزي كورديي كةركووك كة بؤ مةنزلَطةي باثيراني ئصمة دةطةأصتةوة، ئةطةر ئةو بةراوردةي تثدا بكةين كة شاري طةورةي كةركووك و ناوضةكاني تري خوارووي كوردستان هةر لة سالَي 1925 ةوة ئةعريب دةكرصن.

كورد زؤر بةلَطةي مصذووييي بةدةستةوةية كة كوردستانيبووني كةركووك و لة مصذوودا مووسلَيش  دةسةلمصنن، بةلآم نةتوانراوة بوصرانة باسيان لصوة بكرصت.

ببينن سةرةأاي ناتةواوي و هةموو كةموكوأييةك، ئاماري سالَي 1957 بة أصكوثصكترين ئاماري عصراق دادةنرصت. بة ثصي ئةو ئامارة، كوردةكان 48% و عةرةبةكان 28،2% و توركمانةكان 21،4%ي دانيشتواني كةركووك ثصك دةهصنن، (كةضي بة ثصي ئاماري ئةو كؤميتة تايبةتييةي سالَي 1925ي كؤمةلَةي طةلان، ذمارةي كوردةكاني شاري كةركووك 87500 كةس بوون كة دةيكردة 63%ي دانيشتواني شارةكة، ذمارةي عةرةبةكان 25250 كةس بوون كة دةيكردة 18% و ذمارةي توركمانةكان 26100 كةس بوون كة دةيكردة 19%).

لة "قامووس الاعلام-ي توركي بة أووني دةردةكةوصت كةركووك شاري كوردستانة و تصيدا هاتووة، كة لة ضوار بةشي دانيشتوانةكةي 3 بةشيان كورد بوونة و بةشةكةي تري تصكةلَ بووة لة توركمان، عةرةب، جوولةكة و كلداني و هي تر.

لة بينيني "قامووس الاعلام-ي توركي" لاثةأة (3846)دا بةم شصوةية هاتووة: شاري كةركووك سةر بة ويلايةتي مووسلَي كوردستانة. ئةم شارة، بة 160 كيلؤمةتر دةكةوصتة باكووري خؤرهةلآتي شاري مووسلَةوة. شارةكة لة ثالَ زنجيرةيةك تةثؤلَكةداية  لة أؤخ دؤلَي "وادي ادهةم". شاري كةركووك ناوةندي ناوضةي بةريني شارةزوورة. كةوابص كةركووك و مووسلَيش كوردستانن.

ئةو خةلَكةي لة كةركووكدا دةذين، ذمارةيان 30000 كةسة. ناو شارةكة قةلآيةكي لصية، هةروةها 36 مزطةوت و 7 خوصندنطة و 15 تةكية و 12 خان و 1282 كؤطا و دوكاني لصية. لةسةر أووبارةكةي ثردصكي لصية و 8 حةمام و يةك ئامادةيي و 18 خوصندنطةي سةرةتايي و 3 كلَصسة و 1 حاورةي لصية. قةلآي شارةكة لاي أاستي أووبارةكة و لةسةر طردصكداية.

لة ضوار بةشيدا، سص بةشي خةلَكي شارةكة كوردن و بةشةكةي تريشي لة تورك و عةرةب و هي تر ثصكهاتوون، هةروةها 760 جوولةكة و 460 كلدانيشي لص دةذين. شاري كةركووك لةسةر أصطةي كاروانانداية و شارةكة ناوةندي بةيةكطةيشتنةوةي كاروانةكانة، هةر لةبةر ئةوةشة لة شارةكةدا كاري بازرطاني زؤرة و سةرضاوةي ئاوي زؤريشي تصداية.

 

جصطاي شانازيية بؤ كوردةكان كة لةطةلَ ئةوةشدا، كورد لة كةركووك-دا توانيويةتي بة درصذاييي مصذوو، ضةندين كةسايةتيي وصذةوان و أاميارييي وا بخولَقصنص، كة نةك هةر طةلي كورد بةلَكو طةلاني تر و ئايينةكانيش سووديان لص ببينن. خةلَكانصك كة كةركووك بةرهةمي هصناون، هةميشة جصطاي شانازيي طةلي كورد بة طشتي و شاري كةركووك و دةضةرةكةي بةتايبةتين.

بؤ مصذوويةكي دوور دةطةأصينةوة و ضةند نموونةيةك دةهصنينةوة: مةردؤخ لة "مصذووي كورد و كوردستان ل75"دا سةبارةت بة سولَتان سةلاحةدديني ئةييوبي، دةلَص: (ئةم كوردة قارةمانة ناسراوة كة ثياوصكي ئايينثةروةري طةورة بووة و بؤ ئاييني ئيسلام زؤر خزمةتي بةرضاوي كردووة، لةدايكبووي شاري كةركووك-ة).

سديق بؤرةكةيي دةربارةي هصندصك لة وصذةوانان دةلَص: ((1- ثيرئةحمةدي كةركووكي (سةدةي ثصنجةم): ئةم هؤنةرة كوردة ناوي (ئةحمةد كوأي نةسةي كةركووكي)ية، كة لة سةدةي ثصنجةمي كؤضيدا ثصي ناوةتة كؤأي ذيانةوة

2- سةي شةهابودديني شارةزووري (659-748): ئةم هؤنةرة ناوي (شةهابوددين كوأي سةي ئةحمةد)ة. بة ثصي يادداشتي (قرندي)، لة سالَي 659ي كؤضي لة دصي (ئاغجةلةر)ي نزيك كةركووك لةدايك بووة

3- غةمناكي: نازناوي هؤنةريي هؤنةري كؤني كورد (محةممةد كوأي ئةحمةدبةطي زةنطةنة) بووة، كة بة موحةممةدئاغاي غةمناكي ناسراوة. شاياني باسة غةمناكي، نازناوي هؤنةريي سةرةتا زةبووني بووة. لة سالَي 1102ي كؤضي لة دصي قةيتوول كة لة ضةند كيلؤمةتري شاري كةركووك-داية لةدايك

4- ميرزاشةفيعي جامأصزي (1190-1252): ئةم هةستيارة لة هؤزي (دةلؤ)ي خةلَكي دصي (جامأصز)ة، كة دةكةوصتة دةوروبةري شاري كةركووك-ةوة و لة ناوةأاستي سةدةي سيازدةهةمدا

5- مير ئةحمةدبةطي زةنطةنة (1100-1170): هؤنةرصكي دصريني كورد بووة. ناوي ميرئةحمةد كوأي سمايل بةطي زةنطةنةية.  (لة سالَي 1100ي كؤضي لة دصي قةيتوولَ لةدايك بووة

6- مةلاعومةري أةنجووري (1164-1225): بة ثصي بةيازصكي كؤن كة كةوتووةتة دةست، لة سالَي 1164ي كؤضي لة دةوروبةري كةركووك-دا ثصي ناوةتة مةيداني

7- شصخ نةجمةدديني سابري (1300-1363): هةستيارصكي كورد بووة كة ناوي خؤي شصخ نةجمةددين كوأي شصخ ئةبدولأةحمانة و بة (سابري) ناسراوة. بة ثصي سةرةتاي ديوانةكةي لة سالَي 1300ي كؤضي لة دصي شؤأيجةي كةركووك لةدايك بووة

8- سةي عةبدولقادري ئةسيري (11310-1382): هؤنةرصكي دصريني كورد بووة. ناوي عةبدولخالق كوأي سةي حوسةيني بةرزنجي-ية. بة ثصي ئةو بةلَطانة كة كةوتوونةتة دةست لة سالَي 1310ي كؤضي لة شاري كةركووك ثصي ناوةتة مةيداني ذيانةوة

 

"" سةبارةت بة مووسلَيش: كوردةكاني لة ناو شاري مووسلَ و دةضةرةكةي دةذيان ، خاوةن مصذووي خؤيانن و بطرة بؤ سةربةخؤييي كوردستان و لة دةست زولَموزؤريي هصزة داطيركةرةكان سةرهةلَدانيشيان بةرثا كردووة، بؤ نموونة سةرهةلَداني كوردةكاني مووسلَ، ئةرزرووم و بةتليس سالَي 1907(1) و زؤريش لة كؤندا سةرهةلَداني كوردةكاني ضياي ذةنطار (جبل سنجار) سالَي 1830 – 1833(2). ئةمانة جطة لةوةي بةشداريي زؤربةي شؤأشةكاني تريان كردووة.

 

توركيا زؤر لة ئصستاي ئصمةي باشتر دةزاني كة ئةو دوو شارة طرنطة واتة كةركووك و مووسلَ، كورد تياياندا خاوةن مصذوويةكي كؤن و ديار و بةرضاوة، بؤية هةميشة شين و شاديي ئةوةي ثصكةوة دةطصأا كة ئةطةر كورد بضصتة ناو ئةو دوو شارة و دةستيان بةسةردا بطرص، ئةوا ئةم بة هصزي سوثاي طةورةوة خؤي ثصدا دةكا و داطيريان دةكا، هةر كة ئةو طوتة خؤشانةيشي دةبيست ضؤن دةبوونة مايةي بةلَصنصك بؤ مةرامةكاني، ئةوا دةطةشايةوة و بؤ ماوةيةك دداني بةر خؤيدا دةطرت و لة هةأةشةكاني دةوةستا. ئةمةش لةوةدا دةسةلمصندرص كة توركيا غةمي ض شارصكي عةرةبي (شارةكان)ي عصراقي نةبوو لة كاتي أزطاركردني عصراقدا لة لايةن كوردةكانةوة دةستيان بةسةردا بطيرص. توركيا لةوة دةترسا كوردةكان لةناو شارةكاني كةركووك و مووسلَ بمصننةوة و بة ثصي تصثةأبووني كاتيش سيما نةتةوةييةكاني ناو شار و دةوروبةرةكةيان بطةأصننةوة. ديارة لايشي مسؤطةر بووة كة لة لايةن كوردةكاني وصندةرصوة ثشتيواني دةكرصن و بةمةش بة شصوةيةكي طشتي كوردايةتي لةو ناوضانةدا دةبووذصتةوة. أذصمي توركيا دةيويست كةركووك بخاتة دةستي توركمانةكانةوة، ئةدي مووسلَي بة كص دةسثارد؟

 

لةسةر ناوي مووسلَ و مصذووةكةي نووسراوة و بةلَطةنامةيةكي ئصجطار زؤر هةن و لةناو ئةوانةشدا، هصندصك جار داطيركةراني خاكةكةش ناضار بوونة بؤ ناسينةوةي شوصنةكان بة كوردييةوة ناويان بهصنن. لصرةدا بة كورتي لةسةر ناوي مووسلَ نموونة دةهصنينةوة:

مووسلَ: شارصكي طةورةية لة بةشي خوارووي كوردستان. ئةم شارة لة مصذوودا ضةند ناوصكي بةخؤوة طرتووة ئةميش بة هؤي ضةندين جار دةستبةسةراطرتني لة لايةن دةستةلآتي جؤراوجؤرةوة.

1- لة سةرةتادا و لة سةردةمي ئارامييةكان ناوي قةلآي أؤذئاوا (حلَن عبورايا) بووة، بؤ جياكردنةوةي لة قةلآي أؤذهةلآت كة (نةينةوا) بووة.

2- لة سةردةمي دةستةلآتي فارسةكان و كاتي فةرمانأةوايي ئةردةشصر ناوي طؤأا بؤ (نو ئةردةشصر) واتة (ئةردةشصري نوص، ئةردةشصري تازة).

3- لة سةردةمي هصرشي ئيسلام بؤ ناوضةكة و دةستبةسةراطرتني، ناوي شارةكة تةعريب كراو بوو بة (موصل)، مووسلَ، كة ماناي شوصن ياخود جصطا دةطةيصنص، ئةو شوصنةوي دوو ناوضة ياخود دوو شوصني تر بةيةكةوة دةبةستصتةوة. شاياني باسة بة ثصي هةمان سةرضاوة كة لة خوارةوة دةستنيشان دةكرص، ئةم شارة لة ضارةطي يةكةمي سةدةي يةكةمي زايينيدا دانيشتوانةكةي بة طشتي كورد بوونة وةك لة ثةأتووكي (بلدان خلافه الشرقية- لوسترنج)دا هاتووة(3). ""

فةلةستينييةكان بة هةموو أصكخراوةكانيانةوة، تا ئصستا بؤ ساتصكيش لةو داوايةي خؤيان ثاشطةز نةبوونةتةوة، كة دةبص قودس ببصتة ثايتةختي دةولَةتي فةلةستين. دةبا ئصمةي كورديش كة لةم وةختةدا خةريكة بارصكي لةبار بؤ هةموو ناوضةكة بأةخسص، داوامان ئةوةبص: كة كةركووك-مان بة ثايتةختي كوردستان دةوص!

 

 

سةرنج بؤ ضةند خالَصك أادةكصشين:

1-  دواخستني مةسةلةي كةركووك و دابأاني لة ناوضةكاني تر ئةطةر باس لةسةر فيدراليزميش بص.

2-  هةر بةو شصوةية طةأاندنةوةي عةرةبةكان، ضونكة ئاذاوةكان بة تةواوي ئةوان دةيخولَقصنن.

3-  دةبص كورد بة ئاشكرا برايةتيي خؤي لةطةلَ كوردي ثارضةكاني تردا أابطةيةنص.

4-  تا دوصنص كورد واي بة أاي طشتي دةطةياند كة كةركووك ثايتةختي كوردستانة. بة ئاشكرا بوويتة ثاشةكشة.