هةنطاويَك بةرةو بةديموكراسيكردني رِوَذهةلآتي ناوةرِاست. . . خةسروَ ثيربالَ

 - رِوَلَي كورد لةم ثرِوَسةيةدا -

رِوَذي 8ي مارسي 2004 لة بةغداوة، وة بةبةشداريكردن و نةخشةكيَشان و رِوَلَي كوردةكاني كوردستاني باشوور، بوَ يةكةميين جار لة ميَذووي رِوَذهةلآتي ناوةرِاستدا، يةكةمين ياساي بةرِيَوةبردني ديموكراسي دةولَةت ضاوي هةلَيَناو لةلايان هيَزولايانة سياسيةكاني عيَراقي و كورديةوة ئيمزا كرا، بةمةش دةولَةتيَكي نوي لة عيَراقدا دامةزرا. دةولَةتيَك، تةواو جياواز لة ناوةرِوَك و بنضينةو بيروتيَرِوانينةوة بوَ مةسةلة ناوخوَيي و ناوضةيي و نيَودةولَةتيةكةنانةوة. .

ئةمريكيةكان، لة بنضينةدا ثيَشتر زانياريةكيان هةبووة دةربارةي هيَزة سياسيةكاني كورد و لايانةكاني تري هيَزة هاوكارةكانيان لة عيرِاقدا، لةسةر ئةو بنضينةيةشدا ئةمرِوَكة كاريان لَةطةلَدا دةكات، ليَرةشدا رِوَلَي كورد و دةسةلآتي كوردي، ئةو دةسةلآتةي ثاش ئيمزاكردني ياساي عيَرِاقي بة شيَوةيةكي فةرمي داني ثيَدانرا، هةروةهاش بووة بةشيَكي زيندووي دةولَةتي عيَرِاق، ديارة ئةمريكيةكان، ماوةيةكي زؤرة و لة نزيكةوة ئاشنان بة ضوَنيةتي و شيَوازي خوَبةرِيَوةبردن لة ضوارضيَوةي حكومةتي هةريَمي كوردستاندا.

ئةم رِووداوة ضةندين واتاو نيشانةي طرينط و ثوَزةتيظي هيَناوةتة كايةوة، لة ئاستي جياجيادا، بوَ نموونة :

- لة ئاستي ناوةخوَي دةولَةتي عيَرِاقدا:

لة ثيَشةكيدا، ئيمزاكردن و سازكردني ياساي بنةرِةتي دةولَةتي عيرِاقي نوي، سةراتي طةرِانةوةيةكي موَديَرن و ثيَشكةوتووي دةولَةتي عيرِاقة بوَ كوَمةلَطاي نيَودةولَةتي و هةروةها نويبوونةوةي ثةيوةنديةكانيةتي لَةطةلَ ولآتاني تري ناوضةكةو ئاشنابوونيَكة لَةطةلَ كولتوورو فةرهةنطة جوَربةجوَرةكاني تري رِوَذهةلآتي ناوةرِاستدا، ثاش قوَناغيَكي دوورودريَذي دذايةتي و هةرِةشةو طورِةشةي دةولَةتي عيرِاق، ثاش قوَناغي داطيركردن و تاواني طةورة طةورة دةرهةق بة ميللةتاني ناوضةكة.

دةولَةتي عيرِاق، لَةطةلَ ئةوةش ثيَشتر دةولَةتيَك بووة، ميَذوويةكي خويَناوي و هةرِةشةطيَرِي هةبووة، ولآتيَك بووة، هةميشة خةريكي خوَسازدان بووة بوَ جةنط، بوَ جةنطة دوَرِاوةكان، بةدريَذاي ضةندين سالَ، دةولَةتي عيرِاق، دةولَةتيَك بووة شةرِي ميللةتاني خوَي و دةرودراوسيَةكاني كردووة، هةمووشيان بة ويَرانبووني ذيَرخانة ئابووري و ئيسترِاتيجيةكاني خوَي تةواو بووة، ئاستي بذيَوي هاولآتياني عيرِاق، يةكيَك بووة لة هةذارترين و نزمترين ئاستي بذيَوي دونيا و ميللةتان، لَةطةلَ ئةوةش كة عيرِاق ولآتيَكي دةولَةمةندة و خاوةن سةروةتة.

ثاش ثرِوَسةي ئازادبووني ميللةتاني عيرِاق، يةكةمين هةنطاو بوَ ئاشنابوون و كرانةوةي ئاسوَيةكي نوي، ياساي دةولَةت بة كليلي ئةو ئاشنابوونة دادةنريَت، وة ئةطةر هوشياربين و كاري بوَ بكريَت، سةرةتايةكيشة بوَ ئاشتيةكي سةرتاسةري نيَوان سةرجةم هيَزو لايانة سياسيةكاني ئةو ولآتة.

 - لة ئاستي نةتةوةيشدا كوردستاني - :

ديارة بوَ ميللةتي كورديش، ئيمزاكردني ياسايةك بوَ كاروباري بةرِيَوةبردني دةولَةتي عيرِاق، ثاش سةرهةلَدان و ئةو - ليَكترازانة ثيروَزةي - سالَي 1991 و ئةزمووني حوكمرِاني كورد بة دريَذاي 13 سالَ، ئيمزاكردن و ئامادةبوون و بطرة بةشداريكردني ضالاكانةي كورد لة نووسين و سازداني ئةم ياساية شانازييةكي طةورةية لة ئاستي نةتةوةييدا بوَ كوردو كوردستان، شانازييةكي طةورةية كة كوردةكان، وةكوو شانديَكي هاوبةشي ديبلوَماسي كوردستاني، ئامادةبن لة ئيمزاكردني ياساي دةولَةتي عيرِاق.

ئةم بةشداريكردنةمان، سةركةوتنيَكة بوَ ئةزموون و كارة ديبلوَماسيةكاني كورد بة دريَذايي ئةو 13 سالَةي رِابردوودا، ديارة ئةمريكيةكان لة نزيكةوة باش ئاشنابوون، بة كاروبار و ئيدارةو شيَوازي حكومرِاني كوردستاني، دةيانزاني كة كوردةكان ضوَن سياسةت دةكةن و ضوَن دةولَةت بةرِيَوةدةبةن، لَةطةلَ ئةوةش ئةو ماوةيةي رِابردوو بةشيَوةيةكي فةرمي، هيض ولآتيَك دانيان بة رةسمي بووني حكومةتي هةريَمي كوردستان نةهيَنابوو، بةلآم طةليَك لة ولآتاني دونيا، بة شيَوازي تايبةت بة خوَيان و بة دةركردن و ثةسةندكردني ثرِوَتوَكوَلي تايبةت، هةلَسوكةتيان كردووة لَةطةلَ حكومةتي هةريَمي كوردستاني عيرِاق، ئةمرِوَكةش خوَشبةختانة، بة طويَرةي ياساي دةولَةتي عيرِاق، حكومةتي هةريَمي كوردستان بة فةرمي دةناسريَت، ئةمةش شانازييةكي طةورةية بوَ ميللةتي كورد و بوَ ئةزمووني سةركةوتووي حكومرِاني كورد.

 - رِوَلَي كورد لة ثرِوَسةي بة ديموكراسيكردني كوَمةلَطاو سيستةمي سياسي لة عيرِاقدا :

ديارة دةولَةتي عيرِاق، دةولَةتيَكة كة خاوةني ميَذوويةكي كوَنة، ثاش رِووخاني رِذيَمي درِندةي سةددام حوسيَن، لَةطةلَ ئةوةش بة دريَذاي حوكمي ديكتاتوَريدا، رِووخساري ناشريني بوَ دةولَةتي عيرِاقدا دروستكردبوو، بةلآم هةرضوَنيَك بيَت، دةولَةتي عيرِاق بنياتنةريَتةوة، لةبةر طةليَك هوَكاري ياساي و سياسي نيَودةولَةتي. عيرِاق وةكوو دةولَةت لةبةرئةوةي ئالآيةكي هةية ونويَنةرايةتي هةية لةناو رِيَكخراوة نيَودةولَةتيةكاندا، بةهةرشيَوةيةك بي، وة بي ئةوةي كورد بةشداري تيَدابكات و رِوَلَيَكيان هةبيَت، بمانةويَت و نةمانةويَت زوَر بةئاساني دةولَةتي عيرِاق دروست دةبيَتةوة، بةلآم ئةوةي هةرطيز بي رِوَلَ و هاوكاري كورد ناكريَت و سةركةوتوو نابيَت، ئةوة ثرِوَسةي بة ديموكراسيكردني كوَمةلَطاي عيَراقة.

ئةمرِوَكة ئةزمووني حوكمرِاني كورد، وةكوو موَديَليَكي سةركةوتوو، نةوةكوو تةنها لة عيرِاقدا، بةلَكوو لة سةرتاسةري رِوَذهةلآتي ناوةرِاستدا، دةكريَت قةبوولَ و ثةسةند بكريَت، لةبةرئةوةش بوو، هةر لة ثاش دروستبووني يةكةميين كابينةي حكومةتي هةريَمي كوردستان، بة دةولَةتي عيرِاقيشةوة، ولآتاني (سوريا و ئيَران و توركيا) دذايةتيةكي ئاشكرايان كردووة.

بةلآم لةبةر ئةوةي كورد واقيعيَك نةبوونة بةتةنها، بةلَكوو كورد و كوردستان هةقيقةتيَكي ميَذوويين. ، لةبةرئةوةشة بةردةوام بووة، كاريطةريةكي طةورةو طرينطي هةبووة لة ثرِوَسةي بةديموكراسيكردني كوَمةلَطاي عةرةبي ناوضةكة.

بة ئيمزاكردني ياساي بةرِيَوةبردني دةولَةت لة 8ي مارسي 2004 لة بةغدادا، ثرِوَسةي بةديموكراسيكردني ناوضةي رِوَذهةلآتي ناوةرِاست ثي دةنيَتة قوَناغيَكي تري طرينطةوة، ثيَويستي بة كارو سياسةت و ثلانيَك و خوَئامادةكردنيَكي ضاك هةية. دةكري بة سةرهةلَدانيَك و طوَرِانكاريةك دابنري و ميللةتاني ناوضةكة وةكوو موَديَليَك و نموونةيةك كاري ثيَ بكةن .

لة ئاستي نةتةوةييشدا، ديارة ئةو دةستكةوتةي بةدةست كوردةكان كةوتووة، بةرابةر نية لةطةلَ خةونة نةتةوييةكانمان، خةوني هةموو كورديَك دةولَةتيَكي نةتةوةيية، بةلآم هةتا ئاستيَكي باش، ماف و داخوازييةكاني ميللةتي كورد لة كوردستاني باشووردا طةرةنتي كراوة، ئةوةش لةوانةدا خوَيان دةبيَننةوة :

-           ناساندن و دانثيَداناني زماني كوردي شانبةشاني زماني عةرةبيدا و وةكوو زمانيَكي فةرمي مامةلَةي لَةطةلَدا دةكريَت، ئةم دةستكةوتة، خوَي لةخوَيدا شوَرِشيَكي طةورةي فةرهةنطية لة كوردستاندا.

-          مةيداني زمان، مةيدانيَكي فراوان و ثانتايةكي طةورةي خةبات و تيَكوَشاني رِوَشنبيرية، بةفةرميبووني زماني شيريني كوردي، برِياريَكي ثرِبةهاو دةولَةمةندي فةرهةنطية. زمان، واتة وةرطيَرِان و ثةخشكردنةوةو بلآوكردنةوةو ناساندني زمانةكةمان لة ئاستي نيَودةولَةتي و هةريَمييدا

-          بةرِةسمي ناسيني حكومةتي هةريَمي كوردستان و زياترو باشتر هاوكاريكردني لةناوةوةو لةدةرةوةي كوردستاندا، بةمةش دةكريَت زياترو باشتر ضالاكيةكوردستانيةكانمان لة دةرةوةي كوردستاندا جيَطيربكةين و باشتر نةخشةوثلان بوَ ئاوةدانكردنةوةي كوردستاني باشوور دابرِيَذريَت و كاري بوَ بكريَت.

-           ثاش ئةوةي ضارةسةريَكي بنةرِةتي بوَ كيَشةي كورد دةدوَزريَتةوة، بة قةبوولَكردني تيَزيَكي ئاشكرا بوَ ميللةتاني عيرِاق، بةو مانايةي كة هةر لة ديَرينةوة، طرفتة سةرةكيةكاني دةولَةتي عيَرِاق دوو كيَشة بوونة : (كيَشةي ضارةسةرنةكراوي كورد و كيَشةي ديموكراسي) ليَرةدا ئةطةر مةسةلةي كورد بة شيَوةيةكي ديموكراتي و لة ضوارضيَوةي ولآتيَكي فيدرِالَدا، سةرجةم مةسةلة رِامياري و فةرهةنطيةكاني ميللةتي كورد ضارةسةر بكريَت ولةبةر رِوَشنايي (ئيسترِاتيجي ثيَكةوةذياني ئارةزوومةندانةدا) ، ميللةتي كوردستان ثةيوةنديةكاني خوَي دياري بكات، دةكريَت وةكوو موَديَليَك بوَ ولآتاني تري ناوضةكةو و بةتايبةتي ئةو ولآتانةي كوردستانيان بةسةردا دابةشكراوة (سوريا و توركيا و ئيَران) ، دةكريَت بةهةمان شيَواز، ثرِوَسةي طوَرانكارية ديموكراسيةكاني خوَيان بةطرِ بخةن و دةستبةكار بن، بوَ دوَزينةوةي رِيَطاضارةسةريَكي طونجاو و شايستة بة ميللةتان و فةرهةنطي جياجياي ئةو ولآتانة.

ديارة وةكوو كةموكورِيةكاني ئةم قوَناغة ميَذوويةش، وةكوو رِةنطدانةوةيةكيش بوَ هاتنةكايةي ياساي بةرِيَوةبردني دةولَةتي عيرِاقيش، هةر ثاش ئيمزاكردني ياساي بنةرِةتي بةرِيَوةبردني دةولَةت، بةتايبةتي لة دةرةوةي كوردستاندا، هةنديَك هاولآتي و هيَزي سياسي و كةسايةتي و ناوةندي فةرهةنطي كوردستاني، هيَندة دلَيان بةو ياساية خوَش نةبووة، هةتا ئاستيَكيش هةلَويَستيان وةرطرتووة، كة هةنديَكيان داواي خوَكيَشانةوةي ئةندامة كورديةكاني نيَو ئةنجوومةني دةسةلآتي عيرِاقي دةكةن.

 ئةم بوَضوون و هةلوَيَستةيان دةبيَت بخويَندريَتةوة و شيبكريَتةوة، بيَطومان طةليَكيان، لة مةبةستيَك و سةرضاوةيةكي ثاكي كوردانةوة سةرضاوةيان وةرطرتووة.

 

لة كوَتايشدا دةبيَت دان بةوةوة بنريَت كة، دواخستنيمةسةلةي كةركووك و ضارةنووسي طةرِانةوةي سةرجةم خاكي كوردستان، بوَ سةر نةخشةي هةريَمي كوردستاني عيرِاق، بةرثرسياريةتيةكي نةتةوةيي طةورةية، دواخستني دةبيَت ببيَتة خةميَك و بةرنامةيةكي هاوبةشي نيَوان هةموو هيَزو لايانة سياسي و فةرهةنطيةكاني كوردستان، لةناوةوةو لة دةرةوةدا . .

ثاش ئةوةي ووردة ووردة شويَنثيي كورد و حوكمةتي هةريَمي كوردستان جيَطيربوو لة دةولَةتي عيرِاقدا و ئاسايش و هيَمني طةرِايةوة ناوضةكة، هةروةها لة ئاستي نيَودةولَةتيشدا كاروخةباتي سياسي و ديبلوَماسي كورد باشترو ثتةوتر بوو، ئةو كاتة بارودوَخيَكي باشتر دةرِةخسيَت، نةوةكوو تةنها بوَ طةرِانةوةي شاري كةركووك و ناوضة كورديةكان بوَ ناو باوةشي كوردستان، بةلَكوو بير لة كوَنفرانسيَكي نيوَدةولَةتي طةورة بكريَتةوة دةربارةي مافي ميللةتي كورد لة دياريكردني ضارةنووسي خوَي و، هةروةها لة ئةطةرةكاني دروستبووني كوردستاني طةورةدا بكوَلَدريَتةوة، بةمةش خةوني هةموو هاولآتيةكي كورد بيَتة دي . .

 

- فينلةندة

Pirbal@hotmail. com