www.kurdistannet.org

دةستووري كاتي عصراق و ثاشةكشةي مافةكاني كورد  ... شاخةوان شؤأش

 

لة أؤذي 8ي مارتي 2004 دا دةستووري كاتي[1] لةلايةن ئةنجومةني كاتي حوكم و بةأصوةبةرايةتي سظيلي ئةمةريكا ثؤل بريمةر مؤركرا. هةموو ئةنداماني ئةنجوومةن، كوردةكانيش لةطةلَياندا بة طةيشتن بةم أصكةوتنة زؤر دلَخؤش بوون و زؤربةيان ئةم هةنطاوةيان بةسةركةوتنصكي طةورة دانا.

سةرةتا دةبص بطوترص يةكةم، ئةم ياسا كاتيية لةلايةن خةلَكانصك مؤركراون، كة لةلايةن ئةمةريكاوة دامةزرصنراون. أةوايةتي نوصنةرايةتي ئةوانة كوردةكانيش لةطةلَياندا لةأوانطةي ياسايي و ثرةنسيبة ديموكراسيةكانةوة بصخةوش نيية. ئةمة جطة لةوةي كةوا ئةمةريكا بة خؤي و بةظصتؤكةيةوة خاوةني دوا بأياري هةر خالَصكي ياساكة بووة، بةمجؤرة لايةنةكاني ناو طفتوطؤي ياساكة ئازاد نةبووين و هةميشة كارتي سؤري ظيتؤكةي ئةمةريكايان لةبةرضاو بووة.

دووةم، ئةم ياسا كاتية لةلايةن عةدنان ثاضةضي و تيمةكةي ئةو أةشنووسةكةي نووسرايةوة و خراية بةر طفتوطؤ. ديارة بؤل بريمةر ئةواني أاسثاردو لةنزيكةوة ئاطاداريان بوو. ئةمة خؤي لةخؤيدا دةست ثصكردنصكة أةخنة و طوماني زؤر هةلَدةطرص[2].

سصيةم، لاي ئةمةريكا زؤر طرنط بوو لةكاتي دياريكراودا ياساكة مؤربكرص، واتة طرنط ئةوةنةبوو كة لايةنةكاني طفتوطؤكة دةتوانن لةسةر ضي أصككةون يان نا، بةلَكو زؤر طرنط بوو كارةكة لةكاتي دياريكراودا تةواو بصت! بةكورتي دصدلاينةكة (دواكاتة دياريكراوةكة) لاي ئةمةريكا طرنط بوو ئةطةرضي فشارصكي ناطونجاو بوو و بةئةطةري زؤر بووة هؤي ثةلةكردن و ضارةي نيوةضلَ. ديارة بريمةر و ثاولَ دلَخؤشي خؤيان لة طرنطي أاطرتني دصدلاينةكة دووثاتكردةوة.

ديارة دواي مؤركردنةكة طةلص تصبيني و هةلَسةنطاندن طوتران و نووسران، طةلصكيان طةشبينانة و طةلصكيشيان أةخنةطرانة و هةنكصكيشيان أةشبينانة بوون. ئةوة دياردةيةكي طةلص ثؤزةتيظة و هةولَ و يارمةتيةكي ضاكة بؤ أوونكردنةوةي خالَة بنضينةييةكان و ناوةأؤكي ياسا كاتيةكة بؤ خةلَكي كوردستان. بةلآم ئايا ئةمة لةئاستي ثصويستدا بووة و توانراوة هةموو خةلَكي باشووري كوردستان لةلايةني باش و خراثي ياساكة يا دةستورةكة ئاطاداربكرصنةوة، ئةوة دةكرص ثرسياري لةبةرامبةردا دابندرص.

لةم وتارةدا هةولَدةدةم هةروةستةيةك بةرامبةر بة هةندص لةخالَةكاني ئةم ياسا كاتية بكةم و هةندص تصبيني بخةمةأوو، ثصويستة بطوترص طةر مرؤ بيةوص زؤر بةوردي و لةووشة بةووشةي ئةم بةلَطةنامةية بدوص، ئةوا ووردة تصبيني و أةخنة طةلص زؤرن.

سةرةتا لةديباجةكةدا ئاماذة بة طةلي عصراق دةكات و دةلَص، "طةلي عصراق دةيةوص ئازادي خؤي بةدةست بصنصتةوة كة لةلايةن أذصمي ثصشووةوة لصي زةوتكرابوو". ديارة بةبؤضووني زؤر كةس بةتايبةتي كوردان طةلصك نيية بةناوي طةلي عصراق، بةلكو أاسترة بطوترص طةلاني عصراق. هةر ئةو لايةنة ثصي واية تةنها خةلَكي كوردستان بةدرصذايي مصذووي دروست بووني عصراق ضةوساوةتةوة، نةك عصراقي عةرةبي. وة أذصمي بةعس تةنها أذصمي ديكتاتؤر و ضةوسصنةر نةبووة، بةلَكو هةموو أذصمة يةك لةدواي يةكةكاني عصراق ديكتاتؤر و ضةوسصنةر بووين. مةبةستي بةكارهصناني طةلي عصراق و بةكارهصناني و ئاماذة كردن بةضةوساوةيي طةلي عصراق لة ضنطي أذصمي بةعسي أابردوو، هؤكةي تاأادةيةكي زؤر ئةوةية كة مةبةست دروستكردني طةلصكة بةناوي طةلي عصراق و طؤشكردني خةلَكةكةيةتي لةضوارضصوةي بةيةكةوةذيان و برايةتي، بةمجؤرة هةولَدان بؤ بتةوكردني يةكصتي خاكي عصراق و دوركةوتنةوة لةهةر ئاراستةيةكي جياخوازانة. ناوهصناني ضةوسانةوةكةش ثالَثشتصكي طرنطة بؤ أةوايةتي دان بةو ئاراستةية. بةكورتي دةلَصن، "ئصمة هةموومان ضةوساوة بووين و ئصستاش هةموومان بةيةكةوة بؤ دروستكردني عصراقصكي ئازاد و بتةو هةولَ دةدةين". ديارة هةموو نوصنةراني ئةنجومةني كاتي (كوردةكانيش) لةهةر دةرفةت و بؤنةيةكدا ئةمة دووثات دةكةنةوة و دةلَصنةوة. بؤية نووسيني ئةمة بةبص هؤ نيية. شاياني باسة هةر لةخودي ياساكةدا طةلص خالَ هةن دذي ئةو بؤضوونةن. ديارة ئةم هةولَ و تاقيكردنةوةيةي "بةيةكةوةذيان و برايةتي" لة زؤر ولآتدا كراو لة زؤريشياندا هةرةسي هصنا، لةزؤربةي بارةكاندا بة جةنطي ناوخؤ و كارةساتي طةورةوة كؤتايي هات. ئةمة بةتايبةتي سةبارةت بةو ولآتانةي كة نةتةوة جياوةزةكان ناكؤكي و مصذوويةكي خوصناويان هةبووة، أاستة. بةلآم واثصدةضص "نوصنةراني" عةرةب و كورد ثصيان واية، "ئةوان" دةتوانن سةركةوتووبن و ئاسوودةيي بؤ خةلَك لةم أصطايةوة بةدةست بصنن.

لة بةشي يةكةمدا ئةوة هاتووة، كةوا ئةم ياساية بةرزترين ياساي ولآتة و ناتوانرص دةستكاري بكرصت و بطؤأدرصت. تةنها بة ثشتطيري سص لةسةر ضاري ئةنداماني ئةنجوومةني نيشتيماني ئةوة دةكرص. واتة ئةطةر هةر طروثصكي ديكةي جطة لة زؤرينة (بؤ نموونة كوردةكان) دةبص ملكةضي ئةم ياساية بن ئةطةر ناأةزاييشيان هةبصت يا لةمةودوا ببصت، ناتوانن هيض بكةن.

لةبةشي يةكةم، خالَي شةشةمدا أذصمي عصراق يةكطرتوو (فيدرالي) ، ديموكراسي و فرةيية. واثصدةضص ووشةي "يةكطرتوو" (اتحادي) لة ووشةي فيدرالي بةطرنطتر دانراوة بؤية ووشةي فيدرالي خراوةتة ناو كةوانة و جةخت لةسةر ووشةي يةكطرتوو دواتر كراوةتةوة. وةكو بلَصي ووشةي فيدرالي ووشةيةكي تاأادةيةك نةويستراوبص، وا دةكةوصتة بةرضاو. لةدواي ئةوة ئاماذة بؤ دابةشكردني دةسةلآت لةنصوان حكومةتي يةكطرتوو لةلايةك و حكومةتة ناوضةييةكان، ثارصزطاكان و بةأصوةبةرايةتي شارةوانيةكان لةلايةكي ديكة. ئةو أيزكردنةي ناوضة و شارةواني و ثارصزطا لة تةك يةكتر طةلص ثرسيار دروست دةكةن. ئةو أيزكردنةو تصكةلَكردني ئةو يةكة جياوازانة، واثصدةضص طونجاندني ئةم سيستةمةية لةطةلَ أصكةوتنةكةي 15ي نؤظصمبةري 2003 كة ثصشنياري سيستةمي ثارصزطاكان دةكات. شاياني باسة جطة لة هةرصمي كوردستان هيض هةرصمصكي ديكةي فيدرالي تائصستا لةئارادا نيية، بؤية داناني هةرصمي كوردستان لةتةك ثارصزطاكان وةكو ئةوة واية كة حكومةتي "ئيتحادي" سةيري كوردستان وةكو ثارصزطا دةكات. ثاشان لةهةمان شوصندا دةلَص، أذصمي "ئيتحادي" لةسةر بنضينةي جوطرافي و مصذوويية، نةك لةسةر بنضينةي ئاييني، ئصتني يا نةتةوةيي. مةبةست لة بنضينةي جوطرافيا و مصذوويي ضيية؟ ديارة ئةمة زؤر ثةيوةندي بةكوردستانةوة هةية بؤية دةكرص بثرسين، ئايا مةبةستي ئةم جوطرافيا و مصذووةية كة حكومةتي بةعس بؤ كوردستاني دانابوو؟ ئايا مةبةست لة جوطرافيا و مصذووي ويلايةتي موسلَة؟ ئةمة ثصويستي بة أوونكردنةوة هةية. شاياني باسة ئةوةي نوصنةراني كورد لةمبارةيةوة داوايانكرد واتة فيدرالي لةسةر بنضينةي جوطرافياي نةتةوايةتي، نةهاتةدي و طؤأاني تصداكرا و ياساكةش ئاماذة بؤ ئاراستةي ديكة دةكات كة لةطومان بصبةشنين.

لةخالَي حةفتةمي بةشي يةكةمدا باس لة أؤلَي ئاييني ئيسلام دةكات وةكو ئاييني فةرمي ستات، هةروةها وةك يةكصك لةسةرضاوةكاني ياسادانان. بةجؤرص كة هيض ياسايةك نابص لةطةلَ بنضينةكاني ئيسلام ناتةبابص، لةهةمان كاتدا بطونجص لةطةلَ بنةما ديموكراسيةكان و مافةكاني كة لةبةشي دووةمدا هاتووة. هةروةها هةموو ئازاديةكي بأوا و ثةيأةوكردنيان مسؤطةر دةكات. جارص لةلاي هصروة ئةم سيستةمة سيستةمصكي سكيولاريست بةواتاي جياكردنةوةي ئايين لة ستات نيية. طةر سةيري سص ثرةنسيثي سةرةكي سيستةمي سكيولاريزم كةثةيوةنديان بةئايينةوة هةية بكةين (هةروةكو أؤبةرت ئاودي دةيانخاتةأوو[3]) ، كة لةأاستيدا ئةم ثرةنسيثانة كؤرةطةي سةرةكي سيستةمي سكيولاريزمن كة ئةوانةن: 1. ثرةنسيثي ئازادي ئايينةكان و ثشوودرصذي بةرامبةريان 2. ثرةنسيثي وةكويةكي ئايينةكان و بصلايةني ستات بةرامبةريان 3. ثرةنسيثي بصلايةني و وةكويةكي ثشتطيريان، بةواتاي بةرزنةكردنةوةي هيض ئايينصك بةسةر ئةواني ديكةدا. وةك لةياساكةدا هاتووة، ئاييني ئيسلام بةرزكراوةتةوة سةر ئايينةكاني ديكة. بصلايةني بةرامبةر بةئايين نيية و ثشتطيري ئيسلام بةأاشكاوي دةكرصت. ديارة ئةو ئازاديةش كة بؤ ئايينةكاني ديكة دانراوة بةهؤي نةبووني بصلايةني و يةكساني بةئةطةري زؤر تووشي زيان دةبصت. بةواتايةكي ديكة ئةم سيستةمةي لة ياسا كاتيةكةدا هاتووة كصشة و ناتةبايي لةطةلَ ئةم ثرةنسيثانة هةية، ئةمة جطة لةوةي ئاييني ئيسلام بةكردةوة تصكةلَي كاروباري ياسادانان و لةم أصطايةوة بوارةكاني ديكةي ستات دةبصت. بةكورتي ئاييني ئيسلام سةرضاوةيةكي طرنطي ياسا دانان و كةنترؤلَيشة لةهةمان كاتدا. مافة ديموكراسيةكان و مافةكاني مرؤظ و هاولآتيان سنوورصكي ئيسلاميانةيان بؤ دادةنرص و بةمجؤرة ئةطةري ثصشصلكردنيان زؤرة. لةأاستيدا طونجاندني ياسا بةو شصوةيةي كة ئاماذةي بؤ كراوة زؤر ئةستةمة و بةم بةهصزةيةي ئيسلاميستةكان لةعصراقدا هةيانة، ضارةنووسي ديموكراسيةت و ئازادي باش نابيندرص.

هةر لةخالَي حةفتةم لقي (ب) دا دةلَص عصراق فرةنةتةوةية و عةرةب بةشصكي جياناكراوةي ميللةتي عةرةبة. يةكةم، كة دةلَص عصراق فرةنةتةوةية ئةمة ناكؤك و ناتةباية لةطةلَ بةكارهصناني ووشةي طةلي عصراق. دووةم، طةر نةتةوةي عةرةب بةشصكي جيانةكراوةي ميللةتي عةرةبة، ئةدي نةتةوةكاني ديكة بةتايبةتي كورد. ئةمة بةشصوةيةك لة شصوةكان دووثاتكردنةوةي طرنطي عةرةبي بووني زؤرينةي دانيشتواناني عصراقة، بةمجؤرة أةتكردنةوةي ئةو لايةنةي دةيةوص عصراق لة ولآتة عةرةبيةكاني ديكة جيابكاتةوة. سةبارةت بةكورد هيض نةطوتراوة، طةر لةبةر ئةوةية طواية نةكا ببصتة هؤي ورذاني ولآتاني ناوضة (داطيركةراني كوردستان) ، خؤ دةكرا بطوترص نةتةوةي كورد بةشصك نيية لة نةتةوةي عةرةب. بةلآم بؤ ئةوةو هيض نةطوتراوة، لةأاستيدا ثرسيار دروست دةكةن و نيطةراني ثةيدا دةكةن.

لةخالَي نؤيةمي بةشي يةكةمدا، ئاماذة بة يةكساني زماني كوردي و عةرةبي وةكو دوو زماني سةرةكي ولآت دةكرصت. طةربصتوو لةأوانطةي بانطاشةي يةكساني نصوان كورد و عةرةب سةيري ئةم خالَة بكةين، ئةوا ئةم خالَةيان ثؤزةتيظانة دصتة بةرضاو و دان بةوةكويةكي هةردوو زماندا دةنرصت. لةم خالَةدا نوصنةراني كورد توانيويانة بطةنة ئاستصكي يةكسان لةطةلَ عةرةب، بةمجؤرة ئةمة تةباية لةطةلَ ئةم يةكسانييةي كة نوصنةرة كوردةكان بانطاشةي بؤ دةكةن. بةلآم ئايا ئةمة لةثراكتيكدا جصبةجص دةكرصت؟ ئايا ئةم خالَة ضةند طرنطي بؤ ناسيؤني كورد هةية؟ ئايا باشة زماني عةرةبي لةكوردستاندا لةتةك زماني كورديدا زماني سةرةكي بصت؟ بووني زماني عةرةبي وةكو زمانصكي سةرةكي لةكوردستاندا ضي دةطةيةنصت؟ ئايا كورد لةهةموو بوارةكاندا ئةم يةكسانيةي ثصأةوا بيندراوة؟ بةداخةوة نا، ئةمة دواتر و لةخوارةوةدا ضاكتر دةردةكةوصت.

بةشي دووةم كة باس لة مافة بنضينةييةكان دةكات، طةلص خالَي ثؤزةتيظ دةطرصتةخؤي و مافةكاني مرؤظ و ئازادي طشتي و تايبةت بةرز أاطيراون. بة بةراورد لةطةلَ ياساكاني ثصشووي عصراق ئةو خالآنة زؤريان طةلص ثصشكةوتوون. بةلآم طةر سةيري بةش و خالَةكاني ديكةي ياساكة بكةين، بةئةطةري زؤر كؤسث و كصشةي زؤر ضاوةأوانيان دةكات. لةوانة، ئةم مافة طشتي و تايبةتيانةي كة ئاماذةيان بؤ دةكرصت، أياليزةكردني طةلص لةم ماف و ئازاديانة ئةستةمة لةسيستةمصكدا كة ئاييني ئيسلام سنوور بؤ ياساكاني ديار دةكات. طةر دةسةلآت، دةسةلآتصكي بصخةوشي ديموكراسي نةبصت، ض طةرةنتيةك بؤ أصزطرتن لةم مافانة هةية؟ ئةمة جطة لةوةي ثرةنسيثي يةكساني بةواتاي يةكساني لة ماف و ئازادي لةثراكتيكدا لةبةر طةلص هؤ جصبةجص ناكرصن، بةمجؤرة بةئةطةري زؤر لةبةرذةوةندي نةتةوةي زؤرينة داية. سةبارةت بة كورد، ئةوا كورد بةكردةوة ناتوانص لةطةلص لةو ماف و ئازاديانةي كة ئاماذةيةيان بؤ كراوة لةطةلَ نةتةوةي زؤرينةي عةرةبدا يةكسان بصت. ديارة خالَي نةطةتيظي ديار، لقي (ج) ي خالَي شازدةية كة دةلَص هاولآتي عصراقي مافي تةواو و بص مةرجي خاوةنداريةتي لةسةرتاسةري عصراقدا هةية. طةر لةأوانطةي يةكسانيةوة سةيري ئةم خالَة بكةين ئةوا ئةم خالَة طونجاوة و بصخةوشة. بةلآم طةر يةكساني لةهةندص لايةندا أةوايةتي و قازانجي هةبص، ئةوا دةكرص لةهةندص لايةني ديكةدا ناأةوايةتي و زيان لةطةلَ خؤيدا بصنص. بةتايبةتي طةر بزانين كصشة و ململانصي ئصتني و نةتةوايةتي لة عصراقدا ئاراداية. لة زؤربةي بارةكاندا نةتةوةي زؤرينة لة ثرةنسيثي يةكساني سوود وةردةطرص و كةمينة يا كةمة نةتةوة هةستيار دةبص و بةسانايي تووشي زيان دةبصت. بؤية كةمينة بؤ ئةوةي لة زيانةكاني زؤرينة خؤي بثارصزصت، ناضارة ثةنا بؤ ميكانيزم و أصطاي تر ببات. ئاشكراية بؤ نةتةوةي زؤرينةي عةرةب ئةم خالَة زؤر طونجاو و سوود بةخشة، بةلآم بؤ كورد زيان بةخشة. واتة كورد وةكو نةتةوةي كةمينة لةعصراق زياني لةم خالَة ثصدةكةوصت، ضونكة بةثصي ئةم خالَة عةرةب بةئارةزووي خؤي و بةبص مةرج دةتوانص زةوي و خانوو لةهةموو كوردستان و بةتايبةتي ناوضة سنووريةكان بكأصت و ببصتة خاوةني. ديارة بةئةطةري زؤر ناوضة سنووريةكاني كوردستان دةكةونة بةر مةترسي أاستةوخؤي بةعةرةبكردن. ئاشكراية ناوضةيةكي زؤري كوردستان وةكو خاكي كوردستان دانيان ثص نةنراوة و كصشةيان لةسةرة. بةثصي ياساكة ئةو ناوضانة لةداهاتوودا دواي ئاسايي كردنةوةي ديمؤطرافياي ناوضةكان لةأصطاي طشتثرسيةوة ضارةنووسيان دياردةكرصت، نوصنةرة كوردةكان ثصيانواية بةم شصوةية ئةو ناوضانة دةطةأصنةوة سةر كوردستان (دواتر دصينةوة سةر ئةم بابةتة) .

لةبةشي سصيةمدا، لقي (ا) ي خالَي 24 دا، دةلَص حكومةتي كاتي يةكطرتوو لة ثةرلةمان (ئةنجومةني نيشتيماني) ، ئةنجومةني سةرؤكايةتي، ئةنجومةني وةزيران و دةسةلآتي دادطا ثصك دصت. واتة ئةم سيستةمة سيستةمي يةك ثةرلةمانية. ئةمة جياية لة سيستةمي زؤربةي ولآتة فيدراليةكاني جيهان بؤ نموونة وةكو كةنةدا، بةلضيكا، ئةمةريكا و هتد. لةولآتصكدا كة فرةنةتةوةو كةلتوورة و سيستةمي فيدراليان هةية، ئةوا زؤر طرنط و ثصويستة ثيادةي سيستةمي دوو ثةرلةماني بكرصت. واتة ثةرلةمانصك كةوا نوصنةراني هةموو دانيشتواني تصداية و ثةرلةمانصك كةوا نوصنةراني هةرصمة فيدراليةكاني تصداية (لةزؤر باردا وةكو يةك و بةأصذةي يةكسان) ، وةكو كؤنطرصس و سيناتي ئةمةريكا. بةمجؤرة هةر هةرصمصكي فيدرالي بواري ئةوةي بؤ دةأةخسص كةوا ظيتؤي هةر بأيارصكي ثةرلةمانةكةي ديكة بكات، ئةطةر ئةو بأيارة لة بةرذةوةنديدا نةبوو. وةكو ديارة لةجياتي ثةرلةماني نوصنةري هةرصمة فيدراليةكان، ئةنجومةني سةرؤكايةتي دانراوة. ئةم ئةنجومةنة لة سص كةس ثصك دصت و بأيارةكاني بةتصكأاي دةنط دةبصت، واتة ئةطةر يةكصك لة ئةنداماني ئةم ئةنجومةنة تةبا نةبصت، ئةوا ئةم بأيارة نابصتة بأيار. ديارة ئةمة سوودي بؤ كورد هةية ئةطةر كورد ئةندامي لة ئةنجومةني سةرؤكايةتي ببصت. بةجؤرص لةلايةك ستاتوسي كورد قورسايي دةبصت، لةلايةكي ديكة كورد دةتوانص أصطا بةبأياري ئةنجومةني سةرؤكايةتي بطرصت. ئةم مؤديلة لةهيض شوصنصكي جيهان تاقي نةكراوةتةوة تا مرؤ بزانص لايةني باش و خراثي ضيية و لةثراكتيكدا كصشةكاني ضين. ثاشان ئةنداماني ئةم ئةنجومةنة كصن؟ وةكو لة بةشي ثصنجةم، لقي (ا) ي خالَي 36 دا ئاماذةي بؤ كراوة، ئةنداماني ئةنجومةني سةرؤكايةتي لةلايةن ئةنجومةني نيشتيمانيةوة بةثشتطيري دوو لة سةر سصي دةنطةكان هةلَدةبذصردرصن. ئةوةي بةكوردةوة بةندة، ئةوا نوصنةراني كورد ناتوانن كاريطةريان لةسةر دوو لةسةر سصي ئةنداماني ثةرلةمان هةبصت، ضونكة كورد كةمتر لةيةك لةسةر سص ثصك دةهصنن (طةر كورد لة سةدا 25% بصت) . ديارنيية و لة ياساكة نةنووسراوة ئةطةر أصكةوتنصك لةمبارةيةوة كرابصت، بؤية ئةمة أوونكردنةوةي ثصويستة. طةر هيض أصكةوتنصك نةكرابصت، واتة أصكةوتنصك كة مسؤطةري ئةندامصكي كورد لة ئةنجومةني سةرؤكايةتيدا بكات، ئةمة واتاي ئةوةية، كةوا هيض طةرةنتيةك نيية بؤ ئةوةي يةكص لةو ئةندامانة كورد دةبص. ئاشكراية ئةندامة عةرةبةكاني ثةرلةمان زؤرينةيةكي أاشكاو بةأصذةي سةدا 75% ثصك دةهصنن و ئةوان لةهةلَبذاردني ئةنداماني سةرؤكايةتي بالآدةست دةبن. طةر هاتوو يةكص لةو ئةندامانة كورد نةبوو، ئةوا بةئةطةري زؤر بةرذةوةنديةكاني كورد دةكةونة بةر هةأةشة و ذصر دةستي ويذداني ئةندامة عةرةبةكان. لةمبارةدا زؤر ناأياليستانةية طةر ثصشبيني ئةوة بكرصت كةوا سةرؤكة عةرةبةكان بةرذةوةندي كورد أةضاو بكةن. بؤية زؤر واثصدةضص ئةم مؤديلة تووشي كصشة ببص و بةلايةني كةم زيان بةكورد بطةيةنص. ئةطةر ئةو مؤديلة وةكو ئةلَتةرناتيظ بؤ مؤديلي دووثةرلةماني دانراوة، ئةوا ئةلتةرناتيظصكي ناطونجاوةو بةئةطةري زؤر زيان بة نةتةوةي كةمينة (كورد) دةطةيةنًص، ئةطةر أصكةوتن لةسةر بووني كورد لة ئةنجومةني سةرؤكايةتيدا نةكرصت. ديارة وةك لةخالَي 36، لقي (ا) دا هاتووة، ئةنجومةني نيشتيماني واتة ثةرلةمان دةتوانص ئةندامصكي ئةنجومةني سةرؤكايةتي بةثشتطيري سص لةسةر ضاري ئةنداماني ثةرلةمان لابدات. ئةمة دةكرص بةخراث و دذي ئةندامصكي كورد لةبارودؤخي تايبةتدا بةكاربهصنرص.

لةأاستيدا جصطاي ثرسيارة، كةوا لةبةرضي مؤديلي دوو ثةرلةماني ولآتاني فيدرالي كة تاأادةيةكي زؤر سةركةوتوون بةكار نةهصنراوة يا نةويستراوة بةكار بهصنرصت. لةبيرمان نةضصت مةرج نيية بووني ئةندامي كورد لة ئةنجومةني سةرؤكايةتي مسؤطةري ثاراستني بةرذةوةنديةكاني كورد بكات، بؤنموونة ثصنج ئةندامي كورد كة يةكصكيان سةرؤكايةتي عصراقيشي بةدةستةوة بوو ئيمزاي أصكةوتني 15ي نؤظصمبةريان كرد، ئةو أصكةوتنةي ئاماذة بة سيستةمي فيدرالي ثارصزطاكان دةكات و لة دصرصكيشدا باسي كورد ناكات.

هةر لةم بةشةدا و لة لقي (ب) دا، ئاماذة بة سةربةخؤيي هةر سص دةسةلآتةكاني ياسادانان، جصبةجصكردن و دادطا دةكات. ديارة ئةمة لة ولآتة ثصشكةوتووةكان و سكيولاريستةكاندا واية. طومان لةوةدا نيية، جياكردنةوةي ئةو سص دةسةلآتة، طرنطترين مةرجي بووني سيستةمصكي سكيولاريست و ديموكراسية كة تصيدا بتوانرص ئازادي و مافةكاني مرؤظي بثارصزرص. بووني سيستةمصكي ديموكراسيانة مةرجي سةرةكي أاطرتني سةربةخؤيي ئةم دةزطايانةن. جصطاي طوتنة كة لة خودي ولآتة ديموكراسي و ثصشكةوتووةكاندا، سةربةخؤ و بصلايةن أاطرتني ئةم سص دةزطاية بةبص كصشة نيية. بؤية ئةطةري سةربةخؤمانةوة و بصلايةني ئةم سص دةزطاية لة ولآتصكدا كة أابردوو و تأاديسيؤنصكي ديموكراسيانةي نيية، لة ولآتصكدا كة سيستةمةكةي سكيولاريست نيية، لة ولآتصكدا كة هصزصكي ئاييني زالَة بةسةريدا، كةمة و باش نابينرص.

هةر لةم بةشةدا ئاماذة بةدةسةلآتي حكومةتي كاتي دةكرص. كاروباري دةرةوة، ديبلؤماسي، ثةيمان و أصكةوتنة نصونةتةوةييةكان، داأشتن و جصبةجصكردني ئاسايشي نيشتيماني، داأشتني ثؤليتيكي دارايي و كاروبارةكاني ثةيوةستدار بة دارايي، بةأصوةبردني سةرضاوةي سروشتي عصراق وةكو سةرضاوةي هةموو دانيشتوانان، هةروةها أصكخستني ثةيوةنديةكان، ئةوانة و طةلصكي ديكة كة بةم كاروبارانةوة بةندن يا كاروباري تر هةمووي لةدةست حكومةتي ناوةند داية. ئةوةي ثةيوةستدارة بةكوردةوة وةكو هةرصمصكي فيدرالي، ئةوا ئةم دةسةلآت و كاروبارانةي ناويان هصنرا داويةتي بة حكومةتي ناوةند و حكومةتي هةرصمي كوردستان تةنها خاوةني دةسةلآتصكي ناوخؤيي و زياتر بةأصوةبردن دةبصت. دةسةلآتي هةرصمي كوردستان (ثةرلةماني كوردستان) ناتوانص ئةم بأيارانةي كة بةم كاروبارانةي ناومان هصنان بةندن دةستكاري بكات، ئةمة لة خالَي 26، لقي (ب) ، هةروةها لة خالَي 54 لقي (ب) جةختي لةسةر كراوةتةوة. طةر سةيري ئةم دةسةلآتةي كورد كة لة 13 سالَي أابردوودا هةيبوو بكةين، ئةوا هةرصمي كوردستان زؤر لة دةسةلآتة طرنطةكاني خؤي داوةتة ناوةند و ئةوةي نوصنةراني كورديش سةبارةت بة سةرضاوةي سروشتي و دروستكردني طاردي نيشتيماني كوردستان داوايانكرد، بؤيان نةكرا و نةضووةسةر. لة دابةشكردني داهاتي سةرضاوةي سروشتي، بةئةطةري زؤر هةر ناوضةية بةطوصرةي سةرذمصري خؤي داهاتةكةي بةردةكةوص. كورد وةكو كةمة نةتةوة زؤري بةركةوص سةدا 25% بةردةكةوص. ثرسيار لصرةدا ئةوةية ئايا أةواية داهاتي سةرضاوةي سروشتي كوردستان (وةكو سةرضاوةي سةرةكي داهاتي عصراق) هةمووي ببردرص بؤ حكومةتي ناوةند و سةدا 25% ي بدرصتةوة بة خةلَكي كوردستان؟ لةبةرامبةري ضي؟ ئايا لةبةر ئةوةية كورد ساماني ناوضةكاني ديكةي عصراقي لة 83 سالَي أابردوودا بؤ خؤي بردووة و دةبص قةرةبوو بكرصتةوة!؟ لةبةرضي دةبص دةسةلآتي "ديفاكتؤ ستاتي باشووري كوردستان" دةستبةرداري ئةم هةموو دةسةلآت و مافة ببصت؟ ئايا دةسةلآتي كوردي هيض أصطاضارةيةكي ديكةي نةبوو؟ ئةطةر هةندص دةلَصن ئةوة لةهةموو سيستةمصكي فيدرالي واية، ئةدي بةو خالَ و بأطانة دةلَصن ضي، كة لةهيض سيستةمصكي ديكةي فيدراليدا نابينرصن؟ لةبةرضي دةبواية هةولَي ضةسثاندني سيستةمي فيدرالي بدرصت؟ لةبةرضي سيستةمي فيدرالي بة تاكة ضارةسةري طونجاو دانرا؟ ئايا ئةوةية باشترين ضارةسةرة بؤ كصشةي كورد؟ لةأاستيدا ئةمة نايةكسانيةكي دياري دةسةلآت و مافة و دابةشكردنصكي ناأةواي داهاتي سروشتية لةذصر ناوي يةكساني و يةك مافيدا. وةك لة خالَي 31، لقي (ا) دا هاتووة، ئةنداماني ئةنجومةني نيشتيماني لة 275 كةس ثصكدصت. ئةو كةسانة كصن و دابةشكردني نةتةوة و كةمينةكان ضؤن دةبصت؟ أصذةي ئةنداماني كوردستان بةطشتي و ئةنداماني كورد بةتايبةتي ضةند دةبصت؟ ئةطةر بةطوصرةي أصذةي دانيشتواني كورد لةعصراقدا بصت، ئةوا نزيكةي لةسةدا 25% شوصنةكاني ثةرلةمان بةر ئةنداماني كورد دةكةوصت، واتة 68 ئةندام. دةبص بووني 68 ئةندامي كورد بةرامبةر 207 ئةندامي ناكورد ضةند كاريطةربص؟ بةئةطةري زؤر سةبارةت بةو بأيارانةي بة أصذةي زؤرينةي ئاسايي، زؤرينةي ئابسلوت، دوو لةسةر سص، سص لةسةر ضار كة لة ئةنجومةني نيشتيمانيدا دةدرصن، ئةنداماني كورد كاريطةريان نابصت. بةمجؤرة ئةطةر ثصشنيارصك بةدلَي كوردةكانيش نةبصت دةبصتة بأيار و ئةوان لة ئاستيدا بصدةسةلآت دةبن. ثصويستة بطوترصت دةكرص ئةنداماني كورد لةيةكلاكردنةوةي بأيار بة أصذةي "سص لةسةر ضار" شانسصكيان ببصت، بةتايبةتي ئةطةر ئةنداماني ئاشووري و توركمان يا هةندص لة عةرةبةكان ئامادةبن ثشتطيري كوردةكان سةبارةت بة أةتكردنةوةي ثصشنيارصك بكةن، بةلآم طةر نةتوانن ثشتطيري هيض ئةندامصكي ناكورد بةدةست بهصنن، ئةوا ئةوان بةتةنيا هيضيان بؤ ناكرصت. ديارة لةم بارةدا ئةطةر كورد ئةندامي لة ئةنجومةني سةرؤكايةتي هةبصت، دةكرص بتوانص ثصش بة بأيارصك بطرصت، ئةطةر ئةواني تر لةطةلَي تةبا بن، بةلآم بؤ جاري دووةم مافي ظيتؤ نايخوا، واتة ئةطةر بأيارةكة (أةنطة دواي كةمص دةستكاري) لةلايةن ثةرلةمانةوة ثةسندكرايةوة، ئةوا ئةنجومةني سةرؤكايةتي بؤي نيية أةتي كاتةوة (بةثصي خالَي 37) . واثصدةضص ثرؤسةي بأياردان ض لةئاستي ئةنجومةني نيشتيماني يا سةرؤكايةتي، هةروةها ثةيوةندي نصوان ئةم دوو دةزطاية كصشةي زؤري تصبكةوص.

وةك لةخالَي 53، لقي (ا) دا هاتووة، حكومةتي كوردستان وةكو دةسةلآت، ثةرلةمان و حكومةتي هةرصمي لة هةرصمي كوردستان داني ثصداندراوة. ئةم هةرصمة تةنها ئةو ناوضانةي تا أصكةوتي 19ي مارسي 2003 لةذصر بةأصوةبةرايةتي كوردا بووة دةطرصتةوة. طةر زؤر طةشبينانة بأوانينة ئةم خالَة، ئةوا هةرصمي كوردستان وةكو ناوضةيةكي جيا و تايبةت لة ياسا كاتيةكةدا داني ثصنراوة. دان بة حكومةت و ثةرلةماني كورد نراوة، ئةوة أةنطة "ثصشكةوتنصك" بص بةبةراورد لةطةلَ أصكةوتنةكاني أابردوو بةتايبةتي ئةوةي ئازاري 1970، كة ئةوسا دان بة ناوضةي كوردستان وةكو ناوضةي ئؤتؤنؤمي (حوكمي زاتي) نرابوو و دان بة ئةنجومةني ياسادانان و جصبةجصكردن لة ناوضةي ئؤتؤنؤمي كوردستان نرابوو. واتة ئصستا كورد حكومةتي هةرصمي و ثةرلةماني هةرصمي دانثصنراوي هةية. بةلآم طةر بةضاوي أةخنةوة سةيري ئةو دان ثصنانةي هةرصمي كوردستان بكةين، ئةوا دةتوانين ثرسيار بةرامبةر بة جؤري ئةم ثصشكةوتنة دابنصين. واتة ئايا تةنها طؤأاني ناوي ئةنجومةني ياسادانان بة ثةرلةمان كة لةأاستيدا هةردووكيان يةك واتايان هةية و يةك فةرمانيشيان هةية، ثصشكةوتنة؟ ئايا طؤأيني ناوي ئةنجومةني جصبةجصكردن بة حكومةتي كوردستان كة لةأاستيدا هةردووكيان يةك فةرمانيان هةية، ثصشكةوتنة؟ ناوضة ئؤتؤنؤميةكةي 70 هةرصمصكي جيانةكراوةي عصراق بوو، ئةو حكومةتة فيدرالييةي ئصستاش هةرصمصكي جيانةكراوةي عصراقة، كةواتة طؤأانةكة لةضييداية؟ ناوضةي ئؤتؤنؤمي مافي بةأصوةبردني خؤي هةبوو بة ياسادانانيشةوة، ئايا ئةوةي ئصستاش هةر هةمات شت نيية؟ ئةوسا هةرضي دةسةلآتي طرنطة (واتة دةسةلآتةكاني دارايي، دةرةوة، بةرطري، ديبلؤماسي) بةدةست حكومةتي ناوةنديةوة بوو، ئةوةي ئصستاش وا نيية؟

سةبارةت بة ناوضةي هةرصمي كوردستان تةنها ئةو ناوضانة دةطرصتةوة كةوا تا 19ي مارس لةذصر دةستي كورد دا بوون، ناوضة كوردستانية ئازادكراوةكاني ديكة بة "ناوضةي كصشةلةسةر" دانراون و بؤ داهاتوو و دواي ثةسندكردني دةستوري هةميشةيي جصهصلَدراون. ئةمة نيطةراني أاستةقينة دروست دةكات. ديارة أصكةوتن لةسةر ئاسايي كردنةوةي ديمؤطرافياي ناوضةكان كراوة. واتة أصكةوتن لةسةر أةشكردنةوةي شوصنةواري بةعةرةبكردن كراوة، ثاشان وةكو كوردةكان باسي دةكةن بة أصطاي طشتثرسي ضارةنووسي ناوضةكان يةكلا دةكرصنةوة. بةلآم ئايا طةرةنتي بؤ جصبةجصكردني ئةمة ضيية؟ شاياني باسة ناوضة كصشةلةسةرةكان ناوضةيةكي زؤري كوردستان دةطرصتةوة، هةندص لةو ناوضانة لةطفتطوكةي حةفتادا كصشةيان لةسةر نةبوو، كةضي ئصستا بةناوضةي "كصشةلةسةر" دانراون. ئةو ناوضانةي بة ناوضةي كصشةلةسةر دانراون، هةموويان بةثصي بةلَطةنامة مصذووييةكان هةميشة كوردستان بووين. ئةمأؤ طةر أيفةراندؤم لةسةر ضارةنووسي ئةم ناوضانة بكرصت، أيفةراندؤم لةسةر ئةو ناوضانةي كة هةميشة كوردستان بووين دةكرصت! بةئةطةري زؤر ئةو ناوضانةي كة زؤرينةيان عةرةبن، هةرصمي عةرةب لة عصراق هةلَدةبذصرن و بةمجؤرة بةشصك لة ناوضةكاني كوردستان بةيةكجاري دةبنة هي عةرةب. بؤية ئةطةري لةدةستضووني هةندص ناوضة بةأاشكاوي لةئاراداية. ديارة ئةم مةترسية شاري كةركوكيش دةطرصتةوة. كورد دةبص أياليستانة لةم مةترسية بأوانص و بكؤلَصتةوة، ثصويستة بير لة ميتؤد و تيؤري وا بكاتةوة كة بتوانص بةلايةني كةم زيانةكان كةمكاتةوة. ضونكة ثةسندكردني طشتثرسي لةسةر ناوضةكاني ديوي ناوةوةي سنووري كوردستان خؤي لةخؤيدا ثةسندكردني لةدةستداني هةندص ناوضةية. ئايا لةبةرضي نوصنةراني كورد ئةمةيان ثةسند كردووة؟ ئايا ئةوان نازانن ئةم طشتثرسية لةسةر ناوضةكاني كوردستان دةكرصت نةك عةرةب؟ ديارة هؤي ثةسندكردني ئةمة لةلايةن كوردةوة، دةكرص طةلص هؤي هةبص، لةوانة، كورد لايةنصكي بةهصزي طفتوطؤكة نةبوو و لايةنةكاني ديكة واتة عةرةب و ئةمةريكا دوو لايةني بةهصزي طفتوطؤي ياساكة بوون. دووةم كورد ئامادة نةبووة ثص لةسةر سنووري مصذوويي كوردستان داطرص، ضونكة كورد هةلَطري ستراتيذصكي كوردستانيانة نةبوون هتد.

لةلايةكي ديكة لةخودي بةش و بأطة و خالَةكاني ياساكاتيةكةدا خالَي دذبةيةك هةن و طومان و ثرسياري زؤر سةبارةت بة جصبةجصكردني ثرؤسةي سأينةوةي شوصنةواري بةعةرةبكردن دروست دةكةن. بؤنموونة لة خالَي 53 لقي (ب) دا دةلًَص لةماوةي كاتي طواستنةوةي دةسةلآتدا سنووري هةموو ثارصزطاكاني عصرا ق بة نةطؤأي دمينصتةوة. واتة ئةو دةستكارييةي حكومةتي أابردووي بةعس كة بة مةبةستي طؤأيني سنووري بةأصوةبةرايةتي ناوضةي كةركوك بةمجؤرة دابأيني ناوضة كورديةكان لصي كردبوو، ناتوانرص ضاكرصنةوة. كةضي لةلايةكي تر و لةخالَي 58 ذمارة 4 لقي (ب) دا ئاماذة بؤ هةولَي ضارةسةري ئةم طؤأانة سنووريانة دةكات! هةر لةهةمان ذمارة و لقي (ج) دا ضارةسةري ئةم ناوضانة بة ثةسندكردني دةستووري هةميشةيي دةبةستصتةوة! ئةوانة هةمووي خالَ و بأطةي دذ بةيةكن. هةروةك لة خالَي 61 لقي (ج) دا هاتووة كةوا دوولةسةرسصي سص ثارصزطا يا زياتر دةتوانن دةستور أةتكةنةوة، دةكرص دةستووري هةميشةيي بةشصوةيةك دابأصذرص كة هةرطيز نةتوانرص لةلايةن يةكص لة نةتةوةكان ثةسند بكرصت. دةكرص ئةو ناوضانة خالَي سةرةكي ناتةباييةكة بن و كصشةي طةورةيان لةسةر دروست بصت. شاياني باسة ئةم خالَة دةكرص دذي كورد و عةرةب وةكو يةك بةكاربهصنرصت. لةلايةكي تر شاري كةركوك وةك شاري بةغدا لةهةموو ئالَوطؤأصك تةريك كراوة و بؤي نيية لةطةلَ ناوضةي ديكةش هةرصمي فيدرالي ثصك بهصنص، ئةوة بةثصي خالَي 53 لقي (ج) . داناني كةركوك و بةغدا لةتةنيشت يةك جصطاي ثرسيارة و طومان دةطرصتة خؤي. لةبةرضي دةبصت كةركوك و بةغدا بةيةكةوة شوصني تايبةتيان بؤ دابنرص؟ ئايا ئةوة بؤ شاردنةوةي مةبةستي عةرةب لة نكؤلَيان لة كوردستاني بووني كةركوك نيية؟ ئايا مةبةست ئةوة نيية كةوا أصطا بة ضووني كةركوك بؤ سةر كوردستان لةداهاتوودا بطرن؟ شاياني طوتنة خالَي 61 لقي (ج) ، خالَصكي طرنطي كصشةلةسةرة و دةكرص ببصتةهؤي هةلَوةشانةوةي تةواوي أصكةوتنةكاني نصوان كورد و عةرةب، بةمجؤرة بردني ضارةنووسي عصراق بةرةو ئاراستةي ديكة و أةنطة ثارضة بوون.

 

بةكورتي ئةم أصكةوتنة أصكةوتنصكة تاأادةيةكي زؤر لةطةلَ هةلَوصستي أاطةيةندراوي ئةمةريكا سةبارةت بة كورد طونجاوة، واتة لةلايةك ئةوةي كة ئةمةريكا بؤ توركيا دووثاتي كردةوة سةبارةت بة: يةكةم، دةستبةردار بووني كورد لة طةلًص لةدةسةلآتةكانيان بؤ حكومةتي ناوةندي. دووةم، جياكردنةوةي ناوضة نةوتاويةكان لة هةرصمي كوردستان. سصيةم، هةلَوةشانةوةي هصزي ثصشمةرطة كة لةلايةن ئةمةريكا بة هصزصكي ميليتس دادةنرصت. لةلايةكي ديكة جصبةجصكردني أصكةوتنةكةي 15ي نؤظصمبةرة بةكةمي دةستكاريةوة. بؤية دةتوانين بلَصين، ئةو بةلَصنةي ئةمةريكا سةبارةت بةسنورداركردن و كةمكردنةوةي دةسةلآتي كورد، بة تورك و عارةباني دا، تاأادةيةكي زؤر هةمووي بةجصهصنا.

بووني زماني كوردي بة زماني فةرمي وةكو زماني عةرةبي لةهةموو عصراقدا، خالَي دياري ثؤزةتيفي أصكةوتنةكةية. بووني ئةندامي كورد (هصشتا زؤر أوون نيية) لة ئةنجومةني سةرؤكايةتي ثؤزةتيظة. بووني مافي أةتكردنةوةي دةستووري هةميشةيي بةهةمان شصوة ثؤزةتيظة.

أؤلَي ئاييني ئيسلام لة بواري ياسادانان و تصكةلَبووني بة ستات، هةروةها دؤمينانسي ئيسلاميستة شيعةكان، هصما بؤ دواأؤذصكي ديموكراسي ناكةن. دواخستني ضارةنووسي ناوضة كوردستانية ئازادكراوةكان خالَي دياري نةطةتيظة. داناني طةلص ناوضةي كوردستان كة دانيشتوانيان كوردن وةكو ناوضةي "كصشةلةسةر" خالَي نةطةتيظة. ضووني بةرهةمي سةرضاوةي سروشتي كوردستان بؤ ناوةند خالَي نةطةتيظة. نةماني هصزي ثصشمةرطة وةكو هصزصكي طاردي نيشتيماني خراثة. بصدةسةلآتي ثةرلةماني هةرصمي كوردستان لةهةموو ئةو بأيارانةي بة ثةيوةنديةكاني دةرةوة و ديثلؤماسي، بةرطري و دارايي ثةيوةستدارة، خراثة و ئةمة دةريدةخات كة كورد تةنها مافي بةأصوةبردنصكي ناوخؤيي هةية و تةواو، بؤية دةكرص ئةم أصكةوتنة بة أصكةوتنصك لةسةر مافي ئؤتؤنؤمي دابنرصت. لةبيرمان نةضصت، سيستةمي فيدرالي و ئؤتؤنؤمي لةطةلص لايةن وةكو يةكن و بةيةك دةضن.

جصطاي ثرسيار و نيطةراني زؤرة كة تةنها بةيةك وشةش هصما بؤ مافي ضارةنووس بؤ خةلَكي كوردستان ناكرصت. داننان بة هاوبةشي كورد و عةرةب لة عصراقدا، نةدةتوانص دةستةبةري وةكويةكي ماف و ئازادي بكات، نةدةستةبةركردني مافي ضارةنووس دةطةيةنص. لة 1958 وا طوترا، بةلآم كورد نةلةطةلَ عةرةب يةكسان بوو و نة مافي دياريكردني ضارةنووسي هةبوو. مافي ضارةنووس ئةطةر بةأووني و ئاشكرايي لةدةستوور و لة خالَصكي سةربةخؤدا نةنووسرص، ئةوة واتاي نكؤلَيكردنة لةم مافة و نةبووني ئةم مافةية. بؤية نةبووني هيض ئاماذةيةك بؤ مافي ضارةنووس زؤر خراثة. طةلص لةم مافانةي كة لة ياساكاتيةكةدا هاتوون و بةتايبةتي ئةوانةي بة مافة بنضينةييةكانةوة بةندن، ئةوة بةشصوةيةكي سةرةكي بةهةولَي ئةمةريكا و بووني ئةمةريكا ضةسثاون. ديارة طةرةنتي بؤ أصزطرتن و أاطرتني ئةم مافة بنضينةييانة، بووني سيستةمصكي سكيولاريستي ديموكراسيانةية. ئاشكراية ئةمةريكا بانطاشةي "ديموكراتيزةكردني" عصراق دةكات و كاريشي بؤ دةكات. ئةمةريكا و هةواداراني ديموكراسيةت و سكيولاريزم نةيانتواني ئايين لة ستات جيابكةنةوة و ياساي سيستةمصكي بصطةردي سكيولاريست دابأصذن. ضؤن ئةمةريكا ئةوةي ثةسند كرد و بؤ؟ ئةمة ثرسيار و طوماني زؤر دروست دةكات.

شاياني طوتنة ئةطةرضي ئةو أصكةوتنة ثاشةكشةي كوردة لةو سةربةخؤييةي كة هةيبوو، هةروةها زؤر كةمي بؤ كورد تصداية و بةهيض شصوةيةك لة ئاستي خةبات و قوربانيةكاني خةلَكي كوردستاندا نيية، بةلآم جةختكردنةوةي شكاندني باري ستاتوسً كؤ ية كة تا سالَي 1991 لةلايةن داطيركةراني كوردستانةوة هةولَي أاطرتني بؤ دةدرا. هةرضةندة ئةوان تاأادةيةكي زؤر سةركةوتووبوون لةوةي نةهصلَن ستاتي ديفاكتؤي باشووري كوردستان بةرةو سةربةخؤيي يةكجارةكي بضصت و ئازادي كوردان كةمكةنةوة، بةلآم هةر لةم أصكةوتنة نيطةرانن، ضونكة دةزانن نةيانتواني بارودؤخي بةر لة 1991 دروستكةنةوة. بةمشصوةية دذ بة ويستي ئةوان، كةوتوونةتة بارودؤخ و سةردةمصك كة تةواو جياية لةوةي بةر لة 1991، ئةوة سةردةمصكة كة تيايدا مافةكاني كورد قورسايي ثةيداكردووة و ئةوةش دوا وصستطة نابصت.

وةكو لةو تاوتوصكردنةي سةرةوةدا دةردةكةوصت، ئةوة دةكةوصتة بةرضاو كة ئةو أصكةوتنة لةطةلص لايةن لةأصكةوتنةكةي ئازاري حةفتا دةضصت. لةهةندص لايةن ثصشكةوتن بةدةست هاتووة و لةهةندص لايةن هيض طؤأانصك نيية و لةهةندص لايةن خراثترة. سةير لةوةداية سالَي 1970 سةردةمصك بوو و ئصستا سةردةمصكي تةواو جوداية، كةضي سةراني كورد تاأادةيةكي زؤر بةهةمان ستراتيذي ئةوسا ضوونة ثصش. واثصدةضص طؤأانكاريةكاني جيهان و ناوضةكة، كاريطةريةكي ئةوتؤي لةسةر جؤري بيركردنةوةي سةراني "دصرينةي" كورد نةبووة!

 دانيمارك 28. 3. 2003


 

[1]   ..قانون إدارة الدولة.9.March 2004 , وكالات الانباء by www.kdp.info - NewsID=11072

[2] Proposed constitution's strong centralized government ignores 13 years of autonomy.. By Brendan O'Leary, Los Angeles Times, February 29, 2004
 

[3] Robert Audi (2000), Religious Commitment and Secular Reason. pp. 32.