www.kurdistannet.org

زمان و ظيتؤي كوردي لة دةستووري كاتي عصراقدا ... رةحمان مةولود

 

من ضاوةأواني ئةوةم دةكرد كة يةكصك لةو مةسةلآنةي كة ببصتة جصطاي طرنيطي ثصدان و هةلسةنطاندن و شيكردنةوةيةكي زؤر، بةندةكاني دةستووري كاتي عصراق بصت. هةر ضةندة تا ئصستا ضةند هةولَصك دراوة، بةلآم بة أاي من ئةو دةستوورة هصشتا دةكرصت بابةتي زؤر هةلَسةطاندني تر بصت. من لصرةدا دةمةوصت سةرنجي خوصنةر تةنها بؤ يةك دوو خالَ رابكصشم.

 يةكةم سةرنج كة لاي من دروست بووة ئةوةية : لة نصوان كاتي ئيمزاكردني دةستووري كاتي و تا كاتي جص بةجص كردني دةستوورةكة ض ياسايةك ثةيأةوي لص دةكرصت ؟ لة كاتصكدا كةس نيية بة دلَنيايةوة بتوانص قسة لة كاتي جص بةجصكردني دةستوور بكات، ئايا لة بةرذةوةندي هةموو خةلكي عصراقدا ني ية كة داوا بكةن ئةو كارانةي كة ثصوستة دةست بةجص بكرصت ضيتر بةدوا نةكةوصت، هةق بطةأصتةوة بؤ خاوةن هةق و خةلَك لة ضاوةأواني نةهصلأصتةوة و هةلآواردنيش لة ياسادا نةمصنصت ؟

 هةموومان لة دةزطاكاني تةلةفزيؤن و لة سةر سايتةكاني ئةنترنصت بينيمان كاتصك كة ئةنداماني ئةنجوومةني دةسةلآتي عصراق دةستوورةكةيان ئيمزا دةكرد، بة ثصضةوانةي ئةوةي كة لة دةستوورةكةدا هاتووة كة هةردوو زماني كوردي و عةرةبي زماني أةسمي عصراقن، تةنها بة زماني عةرةبي لة سةر نةخشةي ثشت سةري ئةنداماني ئةنجوومةني دةسةلآتدار نووسرا بوو " المجلس الحكم العراقي الجديد" يان شتصكي لةو بابةتة، طومانيشم هةية كة ئةو كاغةزةي كة ليستي ناوةكاني لةسةر ئيمزا كرا بةزماني كوردي هيض شتصكي لةسةر نووسرا بصت.

 ئةطةر بةكار نةهصناني زماني كوردي لة سةر ئةو نةخشةيةي كة لة ثشت سةري ئةنجوومةني دةسةلآتداري عصراق لة أؤذي ئيمزا كردنةكة هةلواسرابوو يان ئةو كاغةزةي كة ناوةكاني لةسةر ئيمزا كرا، ثةيوةندي بة كاتي جص بةجص كردني دةستوورةوة هةبصت، دةبصت دواي ئةوةي دةسةلآت لة لايةن ئةمريكيةكان دةدرصت بة دةسةلآتداراني عصراق ئالَو طؤر لة هةموو ئةو شوصنانةي ثصوستة بكرصت، تاكو جصطا بؤ هصض طومانصك نةمصنص لة تصطةيشتني جياواز لة نصوان تصأوانيني زؤربةي خةلَكي كوردستان و دونيا و تصطةيشتني ئةنجوومةني دةسةلآتداري عصراق سةبارةت بةوةي كة زمان أةسمي وولات ياني ضي.

من بؤ خؤم ثصم واية بةكارنةهصناني زماني كوردي لةو شوصنانةي باسم كرد هيض ثةيوةندي بة كاتةوة نةبووة، بةلَكؤ بة كةم طرتني مةسةلةي زمان واي لة فراكسيؤني كوردي نصو ئةنجوومةني دةسةلآت كرد كة لةو كاتةدا ئةو مةسةلةيان هةر بة بيردا نةيصت، يان ئةطةر بة بيريشياندا هاتبصت أةنطة بةوة خؤيان أازي كردبصت كة مةسةلةي زماني أةسمي هصشتا يةك لا نةكراوةتةوة. دةستووري كاتي كة ثصناسةي زماني أةسمي تاكو ئصستا يةك لا نةكردؤتةوة، دةبصت بةو ماناية نةبصت كة ثصناسةي زماني أةسمي سةردةمي بةعس، كة تةنها دان بة زماني عةرةبي دةنصت وةك زماني أةسمي عصراق و ثصضةوانةي بةرذةوةندي خةلَكي كوردو هةموو طةلاني عصراقيشة، ثيادة بكرصت.

تا كاتي بة دةستةوةطرتني دةسةلآت لة لايةن دةسةلآتداني عصراق و يةك لا كردنةوةي زماني أةسمي، دةكرصت تصطةيشتني طشتي (واتة، كؤمؤن سصنس) و لؤذيك بةكار بهصنرصت لة بأياري بةكارهصناني زمان، بؤ نموونة دةكرا دةست بةجص زماني كوردي لة تةك زماني عةرةبي لة هةردوو ئةو شوصنةي باسم كرد بةكار بهصنراباية، دواتريش كاتصك كة ثيناسةي زماني أةسمي بة ووردي دياري دةكرا، بة ثصي ئةو ثصناسة نوصية ئةطةر ثصوست بوواية، ئال و طؤأ بكراباية نةك بة ثصضةوانةكةي.

 دةبصت لة بيرمان نةضصت ئةطةر مةسةلةي زماني كوردي لة تةك زماني عةرةبي زماني أةسمي عصراقة و تةنها مةرةكةبي سةر كاغةز نيية، دةبصت لة لصدوانص هةر سياستةمدارصك، بةرنامةي هةر تةلةفزيؤنصك و أاديؤيةكي سةر بة دةولةت، سروودي نيشتماني، فؤرم و ثسوولةي هةر دائيرةيةك و وزارةتصك، ثارة، ثول و ثاسثؤرت، قووتابخانةو زانكؤ. . . . تاد هةردوو زمان بةكار بصت، ميللةتي كورد لةو بارةوة دةبصت زؤر هةستيار بصت و هةر كةم و كوريةك هةر ضةند ضكؤلةش بصت و بةهةر بيانووةكيش بصت ثصي أازي نةبصت. دةبصت ئةو أاستيةي كة زماني كوردي و عةرةبي دوو زماني أةسمي عصراقن بكرصتة زانياري طشتي خةلَك و "ثؤليسي زمان" هةبصت وةك هةندصك لة وولآتان هةيانة، بؤ نموونة بةشي فةرةنسي كةنةدا، بؤ جصبةجص كردني ياساي بةكارهصناني زمان.

أةنطة خوصنةر ئةوةش بلَصت، جا خؤ ئةوة هةر مةسةلةي زمان نيية كة ثصشصل دةكرصت، ئةوة ئيتر ئيمزا كؤدةكرصتةوة و هةأةشة دةكرصت كة هةر هةموو دةستوورةكة هةلَوةشصتةوة. ئةوة زؤر راستة بةلآم، هةموو ئةو تاك و لايةنانةي كة هةأةشةي لةناوبردني دةستوورصك دةكةن كة خؤيان ئيمزايان لةسةر كردووة ؟ لة سةر كصشةي زماني أةسمي نيية. بة واتةيةكي تر، شصوةي كؤتايي ئةو دةستوورة هةرضي لص بصت، ناوةروكي بة أةسميةت ناسيني زماني كوردي و عةرةبي وةك دوو زماني أةسمي عصراق تا ئصستا هيض كةس و لايةنصك لاري لة بةرامبةر نيشان نةداوة. هةر بؤيةشة ثصشصل كردني هةر لة يةكةم أؤذةوة و جص بةجص نةكردني تاكو ئصستا ثصوستي بة تصأامان و سةرنجي وورد هةية و أصطا خؤش دةكات كة تةنها وةك مةرةكةبي سةر كاغةز بمصنصتةوة.

بةهةمان شصوة، هةموو ئةو مةسةلآنةي كة تاكو ئصستا ثصناسةي تةواو نةكراون و ساغ نةكرانةتةوة لة دةستووري كاتي، بؤ نموونة مةسةلةي سنووري هةرصمي كوردستان، بةعةرةبكردني كوردستان. . هتد، نابصت بة بيانووي يةكلايي نةكردنةوة ضؤن بووة لة أابردوو هةر ئاوا كاري ثص بكرصت. ئةو مةسةلانةي كة لة سةردةمي بةعس تةنها بة بةرذةوةندي نةتةوةي عةرةبي و مانةوةي دةسةلآتي بةعسي ثيادة كراون و ناكؤكي هةية لة طةل بةرذةوةندي نةتةوةكاني تري عصراق، دةبصت بة ثصي ئةو هةل و مةرجة نوصيةي عصراق و بة لة بةرضاو طرتني مافي يةكساني ميللةتاني عصراق و بة عةدالةتي مامةلةيان لة طةلدا بكرصت. بيرشمان نةضصت هةر مةسةلةيةك هةر ضةند نا دادثةروانةش بصت كة رؤذطاري بةسةردا بضصت دةبصتة بةشصك لة بيروأاي طشتي و دواتر طؤأاني زؤر سةخت دةبصت ؛ هةر بؤيةشة ئةو مةسةلآنةي بةشصوةيةكي بص ضارسةر ماونةتةوة لة دةستووري كاتي دةبصت بة زووترين كات ضارةسةر بكرصن.

 

مةسةلةيةكي تر كة جصطاي مةبةستة لةم نووسينة، مةسةلةي ظيتؤي كوردية. ميللةتي كورد لة جصطةي مافي بأياري جيابوونةوة ظيتؤي ثصدراوة لة دةستوور. فراكسيؤني كوردي لة ئةنجوومةني دةسةلآت وا نيشان دةدات كة ظيتؤي كوردي دةربأي جصطا و شويني بة هصزي خةلَكي كوردستانة لة عصراقي ئايندةدا. ئةوةي لةو بارةيةوة بة خةلَكي كوردستان ناوترص ئةوةية : كة ظيتؤي حكوومةتي كوردستان يان فيدراليةتي كوردستان لة داهاتوودا، وةك خةسلةتي هةموو ظيتؤيةك، بة ثصي دةستووري كاتي هةر دةتوانص بأيار تصك بدات بةلام ناتواني هيض بأيارصك جص بة جص بكات يان بسةثصنصت.

 ظيتؤي كورد بة بةراوورد لة طةل ويست و مافي ميللةتي كورد لة دياركردني ضارةنووسي سياسي دلؤثصكة لة ئاوي دةريا. ئةطةر خةلَكي كوردستان نةتوانن لة دةستووري عصراق بسةثصنن كة ئةوانة مافي جيابوونةوةيان هةية لة عصراق هةر كاتصك زؤرينةي خةلَكي كوردستان لة أيفراندومصكي ئازادانةدا بأياري جيابوونةوة بدةن، ئةطةريش نةيانةوص يان نةتوانن ئةوأؤش جياببنةوة، ئةوا نزيك بة هيضيان بة دةست هصناوة، هةموو ئةو قسانةش كة لةسةر عصراقي ديموكراتي ئايندة و ثرؤذةي ئةمريكا بؤ ديموكراسي كردني رؤذهةلاتي ناوةراست دةكرصت دةبصتة قسةي ثووض. كاتصك هةر بة بةثصي أاطةياندنةكاني حيزبة دةسةلآتدارةكاني كوردستان 1، 700، 000 دةنط لة كوردستان أايان طةياند، كة نزيك بة تصكأاي هةموو دةنطدةراني كوردستانن، كة دياري كردني ضارةنووسي سياسي كوردستان مافي خةلَكي كوردستانة، أازي بوون بة هيض شتصك كةمتر لةمة ناكؤكة لة طةل ويستي خةلَكي كوردستان و مةحاليشة لة درصذ ماوةدا سةربطرصت و نةبصتة جصطاي كصشة.

ضاأةسةركردني كصشةي ميللةتي كورد لة عصراق مةحةكصكي "ديموكراسي" و ثصشكةوتوويي سيستةمي سياسي عصراقي ئايندةية ؛ جص طيركردني بأطةي دياري كردني مافي ضارةنووسيش بؤ خةلَكي كوردستان لة أصطةي أيفراندؤم أاستريين طةواهينامةي ئةوضارةسةرةية. دان ثياناني دياري كردني مافي ضارةنووسي سياسي بؤ ضةند مليؤن مرؤظ لة عصراق، هةر تةنها ضارةسةري كصشةيةكي خوصناوي 80 سالَة و وةلامدانةوة بة ويستي ميللةتيكيش نيية، بةلكؤ سةرتايي ترين ثرنسيثلَي دان ثيانراو و ثةيأةو لصكراوي ديموكراسي ية. سةرتايي ترين مافي هةر ميللةتصكيشة كة كاتصك بيةوصت بة ئازادانة لة قةوارةيةكي سياسي لة طةل ميللةتصك يان ضةند ميللةتصكي تر بةيةكةوة بذصت.

كةمصك وةستان و تصأامانيش لةسةر ئةو دواكةوتنةي سةرو بةندي ئصمزاكردني دةستووري كاتي كة لةسةر ظيتؤي كورد هاتة ثصش و ئةو هةولانةش كة ئةمرؤ دةدرصت بؤ طؤريني دةستوور، فصرمان دةكات كة خةلَكي ئةو سةرزةمينةي ثصي دةلصن عصراق هصشتا وانةو ثةنديان لة مصذووي خؤصناوي زياتر لة هةشتا سالَي أابردوويان وةرنةطرتووة. تةرةفةكان نيةتيان ناثاكة بةرامبةر بة ضارةسةري مةسةلةي كورد، هةر بؤيةشة ميللةتي كورد دةبصت ووشيار بصت و تةجرووبة خؤصناويةكاني أابردوو دووبارة نةكاتةوة و لة هةولي سةثاندني مافي جيابوونةوة بصت لة دةستوور. زةمينةي سةثاندني مافي جيابوونةوة لة دةستووري عصراقدا، ئصستاكة لة هةموو كاتصك زياتر لةبارة. ئصستا كة هةموو كارةكان بة دةست ئةمريكايةو ئةويش ناتوانص بة دؤراوي لةو شةأة وة دةركةوصت. سةركةووتني ئةمريكاش وابةستةية بة سةقامطيري عصراق، كوردستانيش دةتواني ئةو سةقامطيرية بشصؤصني ئةطةر أازي نةبصت.

أاستيةكةي هصشتا خةباتصكي زؤر و أصطايةكي درصذ ماوة لةبةردةم خةلكي كوردستان و هةموو ئةوانةش كة خوازياري عصراقصكي مؤديرن و دادثةروةر و دابينكردني مافةكاني خةلكي كوردستانن. هةموو مةسةلةكاني ثةيوةندار بة ميللةتي كورد وةك مةسةلةي زمان، سنووري كوردستان، بةعةربكردني كوردستان، مافي جيابوونةوة، داهات و ساماني سروشتي كوردستان، هصزي ضةكداري تايبةت بة كوردستان. . . هتد بة بص ضارةسةر ماونةتةوة. ثصشم وانية ئةو مةسةلآنة بةشصوةيةك ضارةسةر بكرصت كة لة بةرذةوةندني ميللةتي كوردا بصت. تا ئصستا وا ثص دةضصت لة ثرؤسةي دروستكردنةوةي عصراقدا دؤأاو هةر كورد بصت. ميللةتي عةرةب هصض شتصكي لة كيس ناضصت، ئةو هةر عصراقي بووةو ئصستاش هةر عصراقية و قسةي يةكةم و كؤتايش لةسةر عصراق هةر بؤ ئةو بووة و هةر بؤ ئةويش دةبصت بةلام، بؤ كورد لكاندنةوةية بة عصراقصك كة هةرطيز خؤشي تيا نةبينيوة و نا بينصت دواي 13 سالَ لة سةربةخؤيي، زؤريش دوور ني ية تراجيدياكاني رابردوو دووبارة ببصتةوة.