www.kurdistannet.org

 

بؤ يادي يةكيَتي نيشتماني كوردستان و شؤرش وشةهيدان عةلي عةسكةري و سةرةتاي خةباتي سياسي

شوأشي عةلي عةسكةري

 

هيَشتا لة سةرةتاي تةمةني لاوي و قوتابي قوتابخانةي دواناوةندي بو كة هةم لة يةكيَتي  قوتابيان و هةم لة يةكيَتي  لاوانيش دا سةبارةت بة ضالاكي و زيرةكي و  دلَسؤزي ية بيَ  سنورةكةي، هةلَبذيَردرا بؤ ليذنةي شاري كةركوك و ثاشان  ئةندامي سكرتاريةتي  هةردوو  رِيَكخراوةكة.

لة ناو رِيزةكاني ثارتيشدا زؤر زوو بة ثةلة ثيَشدةكةوت لة ماوةيةكي كورت دا بوو بة ئةندامي ليذنةي ناوضةي كةركوك.

دواي دوو سالَ ئةنداميي ليذنة ناوضةيي  لة كؤنطرةي ثارتي سالَي 1960 عةلي عةسكةري بؤ ئةندامةتي كؤميتةي ناوةندي ثارتي هةلَبذيَردرا و بوو بة يةكيَك لة ئةندامة هةرةضالاكةكاني كؤميتةي ناوةندي ثارتي.

عةلي عةسكةري سةرةرِاي ئةوةي خويَندكاريَكي زيرةك و ثةروةردةي شارستانيةتي شار و ئةنداميَكي ضالاكي سياسي ناو ثارتي  بوو، شارةزايي تةواويشي لة بارةي  ذيان و تيَكةلاَويي و داب ونةريتي عةشايةري هةبوو، سةبارةت بةوةي  لة بنةمالَةيةكي شيَخي تةريقةت  و ناودار و بة دةسةلآتي ناوضةي سورداش و عةسكةر وئاغجةلةر بوون.

دلَسؤزي عةلي عةسكةري هةر لة سةرةتاي دةستثيَكردني خةباتي سياسي و رِيَكخراوةييةوة،  بة ثةرؤش  بؤ كيَشةي نةتةوةكةي  و وولآتةكةي،  واي  ليَكرد كة برِياري دا واز لة خويَندن  و تةواوكردني زانكؤ بهيَنيَ و سةرو مأ خؤي بؤ كاري سياسي و خةبات  تةرخان  بكات  و ببيَتة كادري ثيشةيي ثارتي لة دواي هةلَبذاردني بؤ كؤميتةي ناوةندي .

عةلي عةسكةري سةبارةت بةوةي كةكةسايةتيةكي  رِوخؤش و دةم بة ثيَكةنين و سادة  و ساكار بوو لة هةلَسوكةوتيا لةطةلَ  دةور و بةري، خؤينداكاريَكي  خؤشةويست و  لاويَكي بةرِيَز و كادريَكي ذير و ليَهاتو بوو.

 

عةلي عةسكةري و سةرةتاي كاري ثيَشمةرطةيي

بةر لةوةي شؤرِشي ئةيلول لة سالَي 1961 دا بةرثا ببيَ، عةلي عةسكةري وةك ضؤن لة بواري سياسيدا ثيشةي كادري هةلَبذارد و لةو مةيدانةدا بةليَهاتويي خؤي بوة ئةندامي كؤميتةي ناوةندي كة تةمةني 23 سالَ بوو، ئاواش هةر بةو تةمةن كةمية برَياري دا  لة مةيداني  خةباتي ضةكداري و   شؤرِشطيَري و سةنطةر وشاخ  دا  خؤي قالَ كاتةوة و خؤي  ئامادة  بكات  بؤ طرتنةبةري شيَوةيةكي تر لة خةبات كة ئةويش خةباتي شؤرِشي ضةكداري بوو.

بؤية لة كاتي هيَرش و ثةلامارةكاني خيَلَةكاني زيَباري و هةركي و برادؤستيةكان بؤ سةر بارزان و بارزانيان، بة نةبووني مةلا مستةفا لةويَ و ضؤني بؤ سؤظيَةت.

عةلي عةسكةري  خؤي  ثالآوت كة  لة لايةن كؤميتةي  ناوةندي  ثارتيةوة  بضيَتة  بادينان  بؤ كؤكردنةوةي رِيَكخستنةكاني  ثارتي و ئةندامة  ضةكدارةكان  بؤ داكؤكي  كردن  لة بارزان و بارزانيان.

عةلي عةسكةري لة ماوةي ئةو ضوار مانطة واتة لة مانطي 10/1960 تا مانطي 2/1961  رِؤليَكي هيَندة سةركوتوانةي بيني لة رِيَكخستـن و سازداني  ثارتي  لةو ناوضةية و  ثاشان داكؤكي  لة ناوضةكة، كة بوو بة جيَطةي رِيَزو ستايشي  شيَخ ئةحمةدي بارزان  و  ثاشان  مةلا مستةفا و هةموو سةركردايةتي ثارتيش.

دواي  ئةو سةر كةوتنة  طةورةيةي كة بةو ماوة كورتة  بةدةستي هيَنا، كؤميتةي  ناوةندي  و مةكتةبي سياسي بٍرياري هيَشتنةوةي عةلي عةسكةري يان دا لة ناوضةي بادينان وةك ليَثرسراو بة هاوكاري  عةلي حةمدي ، و ئةحمةد عبداللة   تا دةستثيَكردني شؤرِشي ئةيلول.

سةبارةت بةو سةركةوتنة ثيَشمةرطانةيةي  وةك  كادريَكي  ليَهاتوي  مةيداني  عةسكةريش، سةركردايةتي ثارتي لة هةلَطيرساني شؤرِشي ئةيلول دا عةلي عةسكةري كردة فةرماندةي هيَزي ضةكدار لة بادينان.

 

عةلي عةسكةري وةك سةركردةيةكي سياسي و عةسكةري

لة شؤرِشي ئةيلول دا

لة يةكةم هيَرش و ثةلاماري عبدالكريم قاسم لة سةرةتاي شؤرِش بؤ ئةو ناوضةية  واتة بادينان، زؤر لة رِيش سثيان و ثياوةماقولآني ناوضةكة،ورةيان بةردا و بيريان لة يان خؤتةسليم كردن بة عيراق يا رِةوكردن بةرةو ئيَران و توركيا دةكردةوة، عةلي عةسكةري وةك سةركردةيةكي سياسي دةستثيَشكةر(مبادةرة)ي خؤي كرد و هةولَي ثةشيمان كردنةوةي دان و ئاطاداري سةركردايةتي ثارتي كرد كة ضالاكي ثيَشمةرطانة لة ناوضةكاني سؤران دا ثتر و بةهيَز بكةن تا قورسايي سةربادينان كةم بي.

وةلة لايةكةي تريشةوة هةولَي دا لة رِيَطةي سةركردايةتي يةوة ثارةو ضةك بطاتة بادينان تا هةم  وورةي خةلَكي ناوضةكة و ثياوةماقولآني ثيَ بةرزكاتةوة وةهةم ئةو هيَزة ضةكدارةي بة هؤي رةفتاري  ثياوةماقولآنةوة ثشيَوي و ناريَكي تيَ كةوتبو ريَكي خاتةوة و سازيان دا بؤ بةرطري، وة وةك سةركردةيةكي عةسكةريش تواني جاريَكي تر هيَزي ثتةو ثيَكةوة بنيَ لة ناوضةي بادينان لة دوو سالَي 1961-1962 دا.

عةلي عةسكةري لة طةلَ ئةوةي سةركردةيةكي عةسكةري بة توانا و شارةزاو ليَهاتو بوو ، بةلآم سةركردةيةكي سياسي ملتزم و خاوةن برِوا و فكري سياسيش بوو.

ثتةو كردني رِيزةكاني ثارتي و سةركردايةتي بة كؤمةلَي و برِياري بة كؤمةلَي وخوبةستنةوةي بة ديسثلينةكاني ثارتيةوة ئةوةندة لا طرنط و ثيرؤز بوو ، كة ملي بؤ هيض جؤرة تاكرةويةك نةدةدا و هيض جؤرة ملهورِيةكيشي بةرانبةر رِاي طشتي ثةسند نة كردوة .

عةلي عةسكةري لة كؤتايي 1962 بادينان و هيَزةكةي ئةويَي بةجيَ هيَشت و بوو بة فةرماندةي هيَزي خةبات كة سنوري ضالاكي ئةو هيَزة طةورةترين بةشي ناوضةي سليَماني  دةطرتةوة و سنورةكةي لة سنوري ضالاكي  هةر سيَ هيَزةكةي تر فراوانترو ثتر بوو كة هيَزي رِزطاري و هيَزي كاوة و كةرتةكاني قةرةداغ و طةرميان بوون.

هيَزي خةبات و فةرماندةكةي بة ضالاكترين هيَزي شؤرِش و فةرماندةي عةسكةري شؤرِش ناسرابوو تا ناوةرِاستي سالَي 1964 كة ثارتي تيادا دوو كةرت بوو.

 

عةلي عةسكةري لة كاتي تيَشكان و هةلَسانةوة دا

عةلي عةسكةري لة شؤرِشي ئةيلول دا يةكيَك بوو لةو كةسايةتية دةطمةنانةي كة لة كاتي سةركةوتن و ذيَركةوتن دا لة تيَشكان و هةلَسانةوةدا لة يةك ئاستي ورة بةرزي و نةخشةي سةركةوتو دانةرو و برِياري شياو دروست دةر دابو.

نة سةركةوتني تووشي مةستي و غروري دةكرد وة نة ذيَركةوتنيش بص  ورة و شلَةذاو و تووشي برِياري نادروستي دةكرد.

لة شةرِي ناوخؤي نيَوان بالَي ( م.س ) (مةكتةبي سياسي) و نيَوان بارزاني دا سالَي 1964 لةو بارودؤخة ناهةموارة دا لةو كاتةدا كة لة فةرماندةي هيَزيَكي ضةند هةزار ثيَشمةرطةييةوة، هاتبوة سةر فةرماندةيي كردني هيَزي 70- 80 ثيَشمةرطةيي بة هةمان وورةي جارانةوة و دوابةشي هيَزةكةي سةركردايةتي بوو كة ناوضةي ماوةتي ضؤلَكرد و ضونة ديوي ئيَران.

لة رِووي ثابةنديةوة زؤر ثابةند بوو هةرض برِياريَكي بة كؤمةلَي بدراية طةر رِاي جياوازيشي ببواية بةو ثةرِي دلَسؤزيةوة جيَ بة جيَ دةكرد.

لة طةرِانةوةي هيَزة شكاوةكةي ( م.س ) لةمانطي 7/1964 لةطةلَ ئةوةي عةلي عةسكةري  برِواي بة طةرِانةوةي ئةوهيَزة شكاوة لة بيَتووشةوة بةرةو ديوي كوردستاني عيراق نةبو،بةلآم بةوثةرِي دلَسؤزي و ليَهاتووييةوة سةركردايةتي شةرِةكاني بةرةكةي خؤي كرد كة ضوارتا بوو وة ديسانةوة دوا قؤلَ و دوا كةس كة ثاش تيَشكان دووبارة طةرِايةوة ديوي ئيَران.

ديسان لة طةرِانةوةي سةراني ( م.س )و ئةوضةند سةد ثيَشمةرطةيةي لةطةلَيا بو لة هةمةدانةوة بؤ ناوضةي ئاكؤيةتي كة دةست بةسةركران ، هةر بة هةمان وورةو ليَهاتوييةوة لة طةلَ سةركردايةتي بالَي (م.س ) لة دةست بةسةر ي هةلآت و كةوتةوة رِيَكخستنةوةي هيَزي ث.م و بة هيَزكردنةوةي بالَي (م.س ).

دواي بةياني 11ي ئازاريش بة هةمان دلَسؤزي و بة ثةرؤشيةوة بؤ شؤرِش و كورد و كيَشةي كورد و رِؤلَي طرنطي طيَرِا لة هةلَوةشانةوةي ثارتي شؤرِشطيَرِ لة كؤنطرةي 1970 دا  بؤ خؤشكردني رِيَطة بؤ ئاشتبونةوة و تيَكةلَ بوونةوة لةطةلَ بارزاني و ثارتي ئةوكات.

لة شةرِي 1974 ديسانةوة مةلا مستةفا لة بةر برِوابووني بة هيَزي و بة ليَهاتوويي ورة بةرزي و بة توانايي عةلي عةسكةري كردة فةرماندةي ئةو هيَزةي كة ناوضةي سةركردايةتي ثارتي دةثاراست.

 

عةلي عةسكةري و نامؤيي  بة نائوميَدي

بيَ ئوميَدي و هيوابرِاوي لة هيض كام لة مةيدانةكاني ذياني ئةو كةلَةثياوة دا جيَي نةدةبؤوة ، بة تايبةتي لة مةيداني خةبات و سياسةت و كار بؤ دوارِؤذي طةلةكةي.

لةوكاتةي كة ثلاني طلآوي نيَودةولَةتي و رِيَكةوتني شاي ئيَران و سددام بوة مايةي ئاشبةتالَي شؤرِشي ئةيلول و رِوخان و داتةثيني بنةما و سةرخاني شؤرِشةكة و ثيَشبرِكةي دةيان  سةركردةي شؤرِشةكة بؤ هةلآتن بؤ ئيَران و ثاشان ئةوروثا و هةندةران، يان تةسليم بوونةوة بة سددام حسين و ضؤك دادان بؤي.

لةو كاتة دا عةلي عةسكةري بيري لة طرتنة دةستي جلَةوي شؤرِشة كة دةكردةوة و دةيويست بة تاك تاكةي ثاشماوةي شؤرِشة شكستخواردو و رِوخاوةكة جاريَكي تر طياني بةرِةنطاري دروست كاتةوة و شؤرِش هةلَسيَنيَتةوةسةر ثيَي خؤي ، ئةوةبوو لة سةرةتاي ئاشبةتالَةوة لة مانطي 3/75 وة كةوتة هةولَي ثةيوةندي بة كةسايةتي سياسي و فةرماندةي ثيَشمةرطانة، بةلآم لةشكري شكست خواردو و بيرو باوةرِي رِوخاو و سةركردايةتي بيَ هيوا و داتةثيو ، واي لة جةماورةكة كردبو كة كةسي بؤ طل نةدريَتةوة.

هيَشتا نائوميدي و بيَ هيَوايي ثرِي بةبيرو دةروون و باوةرِي عةلي عةسكةري نةبرد .هةستي بة بؤشاييةك كرد بؤشايي سياسي ، دوايي هةلآتني سةركردةكاني ثارتي ،بؤية هةرلة ئيَرانة وة لةطةلَ هةنديَ لة هاورِيَكاني كةوتنة طفتوطؤ و بيركردنةوة لة دامةزراندني حيزبيَكي نويَ كة لة ئايندة بتوانيَ هاوبةشي هةلَكيرساندني شؤرِشيَكي نويَ بيَ.هةر لة ئيَران طةراي بيرؤكةي حيزبيان داناو طةرِانةوة خواروي كوردستان و لة نزيكترين هةل دا بزوتنةوي سؤسيال ديموكراتيان دامةزراند كة لة طةلَ يةكةم ضةخماخةي شؤرِشي نويَ بونة بالَيَكي سةرةكي شؤرِش، و عةلي عةسكةري ش بؤ ئة ئةندامي (م.س ) يةكيَتي ي نيشتيماني كوردستان  و (م.س ) بزوتنةوة و فةرماندةي طشتي هيَزي ثيَشمةرطةي كوردستان تا شةهيد بووني لة كاةرساتي هةكاري بة شييَوةيةكي تيرؤرستانة.

 

عةلي عةسكةري و ثاداشتي

( ليَهاتويي، بةوورةيي، زيرةكي،ئازايةتي و رِؤلَي لة هةلَطيرساندني

شـؤرِشـي ئةيلول و شـؤرِشـي نويَ طةلةكةمان )

دةكريَ ئةم بةشة لة دوولاوة هةلَدةسةنطيَنين

لة لايةكةوة ثاداشتي لة لايةن سةرؤكي ثاتي و سةركردةكاني ثارتي كة عةلي عةسكةري دروست كةرو ثيَطةيةنيَةري زؤر بةيان بوو.

لة ثاداشتي ئةورؤلَةي كة طيأاي لة بادينان و بةتايبةت بارزان، كة خودي مةلا مستةفا و شيَخ ئةحمةد ستايشي قارةمانيتيان كرد بوو.

لة ثاداشتي ئةو رِؤلةي كة لة ناوضةي سةركردايةتي بارزاني و ثارتي لة كاتي شةرِي ( 1974- 1975 ) دا بيني كةبةمتمانةي مةلامستةفا بوو بة فةرماندةي ئةوهيزة.

لة ثاداشتي ئةو رِؤلَة طرنطةي كة لة كؤنكرةي ثارتي شؤرِشكيَر لة بغداد سالَي 1970 دا طيرِاي بؤ هةلَوةشاندنةوةي حيزبةكة و تيَكةلَ بوونةوة بة ثارتي و ضونةوة بؤ ذيَر سةركردايةتي بارزاني تةنيا لة ثيَناو بةرذةوةندي طةلي كورد وسةر خستني رِيَكةوتني 11 ي ئازار.

لة ثاداشتي ضؤك دانةنةواندن بؤ ثلاني نيَودةولَةتي و بةشداري كردني مةسئوولانة لة هةلَساندنةوةي شؤرِشي كورد و هةلَكيرساندني شؤرِشي نويَ.

لة ثاداشتي ئةمانةو دةيان و سةدان هةلَويَست و هةولَ و تةقةلاي كوردانة و سةركردانة و دلَسؤزانة بؤ كيَشةي نةتةوةكةي .

    مرؤظي مةزن وطةورةي وةك عةلي عةسكةري بة ضةكي مةزن و بة برِياري بستة بالآكان تيرؤر كرا.

لة لاي دووهةميشةوة لاي سةركردةو سةراني شؤرِشي نويَ كة هةنديَكيان هةم هاورِيَ و هةم هاوكار و هاو ئاهةنطي بةر ثاكردنةوةي شؤرِشي نويَ ي عةلي عةسكةري بوون.

لة ثاداشتي ئةوةي كة عةلي عةسكةري يةكةم ئةنداني (م.س) يةكيَتي و يةكةم فةرماندةي طشتي هيَزي ثيَشمةرطةي كوردستان و ثيَكهيَنةري بالَيَكي طرنطي ناو يةكيَتي بوو.

وة يةكيَك بو لة سةركردةكاني سةرةتاي شؤرِشي نويَ كة بة خويَني خؤيان و خويَني دةيان هةزار سةركردة و كادرو ثيَشةرطةي قارةمان بةردي بناغةي شؤرِش و رِاثةرِين و سةركةوتنيان دانا.

لةم لاشةوة لة ثاداشتي خةباتي كةم ويَنةي ئةو سةركردة نةمرة ، نة زانكؤيةك، نة  ثةيماطايةك ، نةطؤرِةثانيَكي طةورة و نةخويَندنطايةك و نة ئةنسيستوتيَك و نة ثرؤذةيةكي خيَرخوازي ، نة رِيَكخراوي مرؤظ دؤستي و..... نةو...... نةو بة ناوة وة نةكراوة.

تةنانةت نةشخراية خانةي هةنديَ لةو شةهيدانةي كة قوتابي ناوقوتابخانةكةي عةلي عةسكةري بوون.

ولةوةش سةير تر بة ضاوي رِوانين بؤ طةنجيَكي تازة ثيَ طةيشتو وكالَ لة سياسةت و لةناوضوو لة رِوداويَك دا. سةيري عةلي عةسكةري نةكرا.

ليَرةوة من وةك شؤرِشي عةلي عةسكةري بة ثيَويستم زاني كة كورتةيةكي زؤر كورت وةك يةك مرواري لة ناو دةريايةك مرواري ذياني عةلي عةسكةري بخةمة بةردةم خويَنةران و نةوةكاني  ئةمأؤي كةم ئاشنا بة ذياني ئةو كةلة ثياوة، ووةبيرهيَناوةيةكيش بؤ نةوةكاني ثيَشوي سةردةمي عةلي عةسكةري ئاشنا و شارةزا بة طةوهةري عةلي عةسكةري.

وة لة لايةكي تريشةوة ويذدان و هةست و هؤشي سةركردةكاني كورد لة ئاستي فةرامؤش كردني ئةو سةركردة شؤرِشطيَرِةو دةيان سةركردةي شةهيدي تريش داضلَةكيَنم، و لةخةوي مةستي سةركةوتنةيةيان رِاثةرِيَنم و ثيَيان بلَيَم كة ئةو دةسةلآت و تةخت و كورسي و ساماني بيَ شمارة ناشةرعيانةي كة هةيانةو خؤيان ثيَ لة جةماوةر و كةس وكاري شةهيدان دا برِيوة و خؤيان خستؤتة دؤلَيَكي بص ئاطا لة هةست و خواستي جةماوةر، جةماوةريش لة ناو دؤلَيَكي جيا لةوان، ئةوة بةرهةمي خويَني شةهيدان و طياني دةيان هةزار ئةنفال كراو و كيمياباران كراوي كوردستانة ، نةك هيَزي بازوو و دةستو مةضةكي ئةوانةي كة بونة حازر خؤري بةر سيَبةر و زةروي مذةري خويَني جةماوةر.

دةمةويَ ثيَيان  بلَيَم كة رِؤلَةي شةهيدان تا ئيَستا وةك رِيَزو وةفاداري بؤ خويَني شةهيدةكانيان ضاويان لة ئاستي دةيان و سةدان ناهةقي و نارِةوايي و ثةيدابوني سةدان مولَكداري عةقار و سةرمايةداري خةيالآوي لة ناو سةران و رِابةرِان و بةرثرسةكاني حيزبةكان ثؤشيوة، كة ناكريَ ضيتر و بطرة تاوانيشة بةرانبةر خويَني شةهيدان ضاويان ليَ  بثؤشريَ،دةبص ثةضة لة رِوي ئةميرةكاني شةرِ و سةرمايةدارة بيَ بنةما ئابوريةكان و مفت خؤرةكاني سةر كيسةي جةماوةر هةلَمالَريَ، كاتي ئةوة هاتوة هةركةسيَكي بة ويذدان و كورد و كوردستان ثةروةر لة جيَطاي خؤيةوة مشتيَك لـة خـةرمانـي نـارِةوايـي و ناديموكـراتـي و نايةكسـاني  كوردسـتان بةباكـات و نةترسـانةش بلَيَـت [ لة كويَتان بوو ئةي نويَنةراني ضةوساوان و رِةش و رِووت و شؤرِشطيَرِاني كوردستان].

 

شوأشي عةلي عةسكةري

  

  سةرضاوةكان:

1- هةنديَ لة بيرةوةريةكاني عةلي عةسكةري .

2- شؤرِشي ئةيلول بنيات نان وهةلَتةكاندن ــ ئيبراهيم جةلال.

3- لة كةناري دانووبةوة بؤ خرِي ناوزةنط ــ نةوشيروان مستةفا.

4- ثةنجةكان يةكتري ئةشكيَنن ــ نةوشيروان مستةفا.