چةند دةربارةي كةركووك دةزاني؟ 4

سيروان كارواني

ئةي وةتةن لوتفا تةواوي كة, وقوعاتي ميلةل

ئةم مةراقة با نةكا بو ئاخري  نةشري عيلةل

"حةمدي 1876-1936" لة كاتي شةذي ئاوباريك-دا

31-            ذووناكبيراني دثريني شاري كةركووك: لة سةدةكاني ذابووردوودا چةندين وثژةوان و زانا و دةستذةنگين لة بوارةكاني وثژةيي و هونةريدا لة شاري كةركووك و دةوروبةرةكةي هةصكةوتوون، كة مثژووي فةرهةنگ و وثژةي كوردي سوودثكي زؤري لثيان بينيوة. بةم شثوةية زؤر كةسايةتيي ئاييني, سياسةتمةدار, وثژةوان, هةستيار و ذؤشنبيري تر لة دةضةرةكةدا پةيدا بوون و لة مثژووي كولتوور و وثژةي پذ سةروةري كورديدا شوثندةستيان ديارة. ئةو خةصكانة نةوةي كورد و بةرهةمي خاكي كوردن.

لة مثژوويةكي زؤر كؤندا، بيري نةتةوةيي لة شثوةي تايةفةگةري و خثصچياتي و ناوچةچثتي و... هتد بووة و لةو ذثگايةوة گةشةي كردووة، زؤر لقي لث بووةتةوة و، هةر لةو ئةنجامةشدا بؤچوون و لثكدانةوةي جياوازي بةخؤوة هةصگرتووة. هةر وةك ئاشكراية، بيري نةتةوةيي،

لة زؤر حاصةتدا:

-              مةشخةصي ئازادي و سةرفرازيي كؤمةصةخةصكثك بووة، واتة بةيداخي بوون و سيماي پثكةوةهةصكردني كؤمةصثك مرؤضي لة نةريت و زمان و كولتووردا هاوشثوة و يةكسان.

لة زؤر حاصةتيشدا:

-              هةر بيرة نةتةوةييةكةية، بووةتة هؤي تثكداشكاني بير و بؤچون و هةستي كؤمةصثك خةصكي هاوذةگةز و تثكداني ذيزةكانيان و كةوتنةوةي ئاكاري ذةگةزپةرستييانة و...هتد.             ئةمانةش دةكرث هؤيةكةي زؤر بة ئاشكرا، بةهةصة وانةكردن و تثذوانيني بيري نةتةوةيي بثت، كة دةبثتة مايةي دوولةت بووني ذيزةكاني نةتةوة و لة ئةنجاميشدا، كةوتنةوةي هزري ذةگةزپةرستي كة زيان بة كؤمةص و سةرجةم مرؤضايةتي دةگةيةنث.

لة ناو هةموو نةتةوةيةكدا، چ نةتةوةي سةردةست و چ نةتةوةي ژثردةست، چ سيستةمي دثمؤكراتي پثشكةوتنخوازي و چ سيستةمي شؤضينيستي كؤنباوةذ و هةريةك لةواني تردا، بيري نةتةوةيي بة زةقي بة شثوةيةك لة شثوةكان دةردةكةوث، لثرةدا تةنها پةيوةنديي بةوةوة هةية كة تا پلةي چةند؟

لة دةوروبةري كةركووك-دا، هةر لة مثژةوة، كؤمةصثك ذووناكبيري تثدا هةصكةوتووة كة سةرةذاي ئةو سةردةمة كؤن و لثكدابذانةي كؤمةصگاي مرؤضايةتيي ئةوسا، بة ذووني دةردةكةوث كة ئةو مرؤضانة هةستيان بة بوون و كؤمةصگاكةيان كردووة، هةر نةبث بة زوباني زگماك دواون و بثگةرد هثشتوويانةتةوة.

سةبارةت بة سةرهةصدان و پةيدابووني وثژة لة پاش توانيني ئاخافتني مرؤضةكان و بة تايبةتي لة كوردةواريدا، ذثكخستن (هؤنينةوة)ي هؤنراوة مثژوويةكي زؤر كؤني هةية، بةلآم نووسينةوةي ئثجگار كؤن نيية. چيرؤك و ئةفسانةكانيش زؤر كؤنن، بةلآم نووسينةوةيان نوثية.            ئةگةرچي مثژووي داهثناني چيرؤك و هثنانةكايةوةي لة ديرؤكي نووسيني كورديدا هثندة كؤن نيية و بة پثچةوانةوةي هؤنراوة كة بؤ مثژوويةكي زؤر كؤن دةگةذثتةوة، ئةميان ذوونتر ديار دةكرث، بةلآم هةموو بؤ يةك سةرچاوة و داهثنان دةگةذثنةوة. هةموو هةوصثكي گةورة سةرةتايةكي بچووكي هةية، لثرةش گرنگ ئةوةية، ئةو توثژانة لةژثر پةردةي ئاييني بث ياخود هةر بؤچوون و ذةوتارثكي تردا بث، گةورةترين خزمةتيان بة كؤمةصگا و هةروةها توثژة ذؤشنبيرةكاني دواي خؤيان كردووة و لة هؤشياركردنةوة و پثگةياندني نةوةكاني داهاتووياندا ذؤصي بةرچاويان بينيوة.

كورد لة مثژووي ژيان و ئةدةبييدا، دوو زياني گةورةي لثكةوتووة كة زؤر بة زةقي لة پاشكةوتن و وةكوو پثويست گةشةنةكردني كولتووري كورديدا ذةنگيان داوةتةوة، يةكثكيان ئةوةية كة مثژووةكةي زياتر خةصكاني بياني نووسيويانةتةوة و لةو نووسينةوانةشدا بؤچووني كةسايةتي و لايةني هزري بةدةردةكةوث و هثندثك جار زاصيش بوونة، لةگةص هةموو ئةوانةشدا، ئةو هةوصي نووسينةوانة مايةي خزمةتثكي گةورةن بؤ سةر ژيان و بووني كورد لة جيهاندا و هةروةها ئةمذؤ بوونة بة سامانثك بؤ نةتةوةي كورد، ئةوي تريشيان ئةوةية كة وثژةي كوردي لةو سةردةمةدا، بة پلةي يةكةم لة لايةن مةلا و فةقثكانةوة سةري هةصداوة و دةستبةكار بووة و گةشةي پثدراوة. ئةميش هةر بةو شثوةية لايةنة هزرييةكةي بةتةواوي تثدا دةردةكةوث كة بيروباوةذي ئايينييةكةية. لة زؤرينةي هؤنراوةكاندا، پياهةصدانة ئايينييةكة زاصة و ئةميش وايكردووة، كة لة هثندثك شوثندا زياتر لة شثوةي تةليلة بچن.

كارةساتثك كة لةو سةردةمةدا ذةنگدانةوةي خراپي بووة، زؤر لةو ذؤشنبيرانة بة يةكثك لة زوبانةكاني تر "فارسي، عةرةبي و توركي و..." جگة لة زوباني كوردي بةرهةم و بؤچوونةكانيان و پةيامةكانيان بة دةوروبةر گةياندووة، ديارة ئةمةشيان هؤكاري تايبةتيي خؤي هةبووة. هةر ئةوةشة وايكردووة، كة هثندثك لةوان تةنانةت بة زوباني كوردي بةرهةميان نةبث و لة هثندثك شوثنيشدا خاوةنزوبانةكاني تر ئةو ذؤشنبيرانة بة ساماني خؤيان بزانن.

زؤر ذاستي هةنة كة لاي بةشثكي گةورةي خةصك شاراوةن ياخود جثگاي دوودصي و سةرسوذمانن، نموونة: سوصتان سةلاحةدديني ئةييوبي: ئةم كوردة قارةمانة ناسراوة كة پياوثكي ئايينپةروةري گةورة بووة و بؤ ئاييني ئيسلام زؤر خزمةتي گةورةيي نواندووة, ئةم پياوة ناسراوة بةوةي كة كورد بووة، بةلآم نةك بةوةي كة لةدايكبووي شاري كةركووك-ة، واتة خةصكانثكي كةم ئةو ذاستييةيان پثية كة ئةو مرؤضة لةدايكبووي كةركووك-ة (مثژووي كورد و كوردستان ل75, مةردؤخ).

ئةو هؤكارانة، ئةوةمان پثشان دةدةن، كة ناساندن ياخود وةبيرهثنانةوةي ئةو خةصكة ذووناكبيرانة و هةصسةنگاندني بةرهةمةكانيان ئةركثكي پثويست و مرؤضايةتيية. لثرةدا يةك لةو ذؤشنبيرة بةرز و هةصكةوتووانةي دةضةري كةركووك كة لة سةدة سةرةتاييةكاندا ژياوة، دةهثنينة بةر باس:

پيرئةحمةدي كةركووكي (سةدةي پثنجةم):

- يةكثك لةو هةستيارانةي ئةو سةردةم بووة، كة لة تافي لاوثتييدا توانيوية خةصك لة دةوري خؤي كؤبكاتةوة و هةر بةو هؤنراوانةي زادةي بير و هؤشي خؤي بوونة، كؤذ و گردبوونةوةكاني ذازاندؤتةوة و ئاوازةكاني شةوچةرةي دانيشتنةكان بوونة. ئةو هؤنراوانةي پيرئةحمةد دةريبذيون، هثندة پاراو و لةجثن و لة ذووي كثش و سةرواوة پذ و پوختن كة زؤر بة سانايي هةستي بيسةر و هؤنراوةدؤست دةبزوثنن و بة هؤشي خةصكدا ذؤدةچنة خوارةوة:

 

ئةز ئةحمةدي زثذين بةرم            ئةز ئةو دوذةي ناو گةوهةرم

ئةرز و سةماية لةنگةرم               لة ذؤژ حةساو ئةز لة دةرم

ئةز ئةحمةدم بارم گثلآن               تاوانم داوة بة خثلآن

جةژنم داناوة لة كةيان               لة ذؤژ حةساو ئةدةم بةيان

ئةز ئةحمةدي ناو بچووكم           هةم نةو زاوا و هةم نةو بووكم

زةذينةصةي دةستة لووكم             ذؤژي حةساو ئةز دة كووكم

ئةز ئةحمةدي بث مناصم               هةم نةو زاوا و هةم نةوماصم

زةذينةصةي ناو دةستماصم             ذؤژي حةساو ئةز دة ناصم

ئةز ئةحمةدي دةرياي جةيحوون                    چةندث گةذام بة دووناي دوون

لة گشت لاوة هةصساوة خوون                          لة سياوةخشؤ كرام گوصگوون

ئةز ئةحمةدي ئاو تةشارم            لة ناوي دوذ گةوهةر بارم

لة هةفتةمين ناوي يارم                                  ذؤژي حةساو ئةز ديارم

يةكثك لة خاسيةتةكاني پيرئةحمةد كة توانيوية لةو سةردةمةي دابذاني نثوان هةرثمةكاندا ذوونتر دةركةوث و يان زياتر وةكوو سةرهةصدانثكي هونةري بناسرث، ئارةزووةكاني خؤي بووة سةبارةت بة دةربذين و پثشانداني بيري هونةريي لةناو خةصكدا.

پيرئةحمةدي كةركووكي ناوي "ئةحمةد كوذي نةسةي كةركوكي"ية بةپثي نووسيني مامؤستا سديق بؤرةكةيي كة سوودي لة كتثبي سةرئةنجام وةرگرتووة، لة سةدةي پثنجةمدا چاوي بة ژيان هةصهثناوة.

هةر لة منداصيدا وريا و زيرةك بووة, لة تةمةني 8 ساصيدا لاي باوكي خةريكي خوثندن بووة و هةر لةو كاتانةدا هؤنراوةي باشي هةصبةستووة. لةبةر ئةوةي دةنگيشي خؤش بووة, هؤنراوةكاني خؤي بةدةم هةواو و ئاهةنگي تةنبوورةوة خوثندووةتةوة. بةو شثوةية خةصك لة دوور واتة شوثنةكاني ترةوة هاتوون و گوثيان بؤ هؤنراوةكاني شل كردووة.

 

2004.09.26

info@kurdistannet.org

ضاثيكة

كاتي بلآوكردنةوة 

www.kurdistannet.org

Hit Counter