هةلَويَستي حيزبي شيوعي عيَراقي لة كيَشةي كورد . . . فةيسةل خةليل

ماوةيةك لةمةوبةر برادةريَكم نوسخةيةكي لة باسي دةرضونةكةي (بحث التخرج) ثيَشكةش كردم، باسةكةش بةناونيشاني (هةلَويَستي حيزبي شيوعي عيَراقي لة كيَشةي كورد) ، ديارة ئةو تويَذينةوة ئةكاديمية ميَذووية ديراسةي بابةتي ناونيشانةكة دةكات لةنيَوان سالآني (1945 ــ 1978) .

تويَذينةوةكة متةوازيعةو سةرضاوةو ديكيوميَنتيَكي زوَرو زةوةنديشي تيايدا بةكارهاتووة، ئامانجي برادةرةكةم لة هةلَبذاردني بابةتيَكي وةها بوَ ليَكوَلَينةوة لةثيَشةكي باسةكةدا خويَندةوة، كة رةنطة وةك ئةم مةبةستةي من نةبيَ كة ليَرةدا من لةسةر ئةو بابةتة دةدويَم.

بةر لةوةي باس لة هةلَويَستي حيزبي شيوعي عيَراقي بكةم لة كيَشةي كورد، دةمةويَ ضةند تيَبينيةك بخةمةرِوو.

يةكةميان: زوَربةي حيزبةكاني روَذهةلآتي ناوةرِاست هةلَطري ئايديوَلوَذيايةكن كة زوَر كات ئةم ئايديوَلوَذياية لةطةلَ واقيعي كوَمةلَطادا يةكناطريَتةوة ئةمةش وا دةكات هةلَويَستة سياسيةكاني ئةم جوَرة حيزبانة ديارو ئاشكرا نةبيَ و تووشي ئاسةتةنط ببن.

دووةميان: ئةطةر ئةم تيَبينيةي سةرةوة لةبةرضاو بطرين بوَمان دةردةكةويَ كة حيزبي شيوعي عيَراقيش يةكيَكة لةو حيزبانةو كة هةر لةسةرةتاي دروستبوونييةوة تاكو ئيَستا لةرووي تيؤري و ثراكيتيكييةوة، رووبةرِووي ضةندين ئيشكاليةتي هزري و سياسي بوَتةوة، جا لة حالَةتيَكي وةها نابيَ ضاوةرِواني ئةوة بكريَ هةلَويَستيَكي روون و ضةسثاوي لة بارةي كيَشةي كورد لي بةدي بكريَت، تةنانةت من دةلَيَم لة بةرامبةر ئةو ئامانجانةي هةلَيشي طرتووة ناتواني هةلَويَستي هةبيَ. بوَية دةبينين حيزبة ماركس لينينيةكان تةنها وةك نةزعةيةكي فيَيمستي دةركةوتوون لة هةنديَك حالَةتي تردا لةطةلَ شعوري ئاييني كوَمةلَطادا كةوتؤتة كيَشة كة ئةمةش لةسةدا سةد ئيشكاليةتةكاني بةردةم حيزبي شيوعي ئالَوَزتر كردووةو، لة ئامانجة سياسييةكانيان دووركةوتوونةتةوة.

سيَيةميان: باسةكةي ئيَمة هةلَويَستي ئيَستاي حيزبي شيوعي ناطريَتةوة، بؤية ثيَويستة روونيبكةمةوة، كة مةبةستم لةو نووسينة بة تةنها ئةوةية كة ئيَمة جةخت لةسةر ثيَناسةيةكي هةرة طرنطي سياسيةت بكةينةوة كة دةلَيَ سياسةت بةر لة هةموو شتيَك ناسيني نةيارة، ديارة من ليَرةدا مةبةستم نيية حيزبي شيوعي كة تا ئيَستاش لة طؤرِةثاني سياسي عيَراقدا كاراية بة نةياري كوردي دابنيَم، هةر وةكو ضؤن كةسيش بة دؤستي كورد نازانم (زؤر ئاسايية) ، ضونكة بةثيَي تيؤريَكي سياسي دةلَيَ: (كةس نيية لة سياسةتدا دوذمني نةبيَ) رةنطة ئةم حةقيقةتة لةلايةن سةركردايةتي سياسي كورديش شاراوة نةبيَ، بةلآم ئةوان ديبلؤماسيانةتر كار لةسةر ثةيوةنديةكان دةكةن!!

ثاش ئةم تيَبينييانة ديَمة سةر كرؤكي باسةكة ئايا هةلَويَستي حيزبي شيوعي لةسةر كورد ضؤن بووة؟ با لةسةرةتايي دروستبووني حيزبةوة دةست ثيَ بكةين (لة ذمارة "1" كفاح الشعب تةمموزي 1935) هاتووة كة ئامانجي حيزب بريتيية لة (طرد المستعمرين، و ضمان حرية الشعب والاستقلال الكامل للأكراد، . . .) واتة (وةدةرناني داطيركةران، زامنكردني ئازادي طةل و سةربةخؤيي تةواو بؤ كوردان) .

رةنطة ئيَوة وةك زؤربةي (خةلَكاني تر) ئةم هةلَويَستة بة ئيجابي دابنيَن، بةلآم من ئةم هةلَويَستة بة هةلَويستي زؤر ديماطؤجيانة دةزانم. بؤضي؟

طروثيَك بة ناوي (بةرةي دذي ئيستعمار) كاتيَك ناوي خؤي طؤرِي بؤ حيزبي شيوعي عيَراقي هةلَبةتة ئامانجي دةطؤرِيَ و داواي تةئيديَكي جةماوةري زؤرتريش دةكات، بؤية كورد ئةو كات بزووتنةوةكةي تووشي ليَدان هاتووة، جا كاتيَك طروثيَك ئةم ئامانجة بةرزدةكاتةوة، زؤر كاريطةرو سيحراوي دةبيَ، بؤية دةبينين لة كؤتايي سييةكان و تةواوي ضلةكاني سةدةي رابردوو لة 42% ئةنداماني حيزبي شيوعي كورد بوون.

ويَلَبووني حيزبي شيوعي بةدواي جةماوةر (لة وولآتيَكي بيَ ثرؤليتاريا!) واي كرد حيزب لةسةرةتاي دروستبووني دروشمي سةربةخوَيي بوَ كوردةكان بةرزبكاتةوة، ديارة بةم دروشمةشي كةسبي تةئيدي كوردةكان بوَ خوَي زامن دةكات، ئةم مةرامةشي لةكاتي بةرثابووني جولآنةوةكاني بارزان لة ناوةرِاستي ضلةكاني سةدةي بيستةم زوَر بة ئاشكرايي دةردةكةويَ، ئةو كات حيزبي شيوعي هةلَويَستيَكي ئيزدواجي لةبةرامبةر جولآنةوةكة دةبيَ، لةلايةك داواي مافي كورد دةكات و لةلايةكي تر سةركردايةتي جولآنةوة ضةكدارييةكان بةدةربةط و بة كريَطيراوي ئينطليز دةزانيَ و ئةمةش هةر لةبةر ئةوةي بنكة جةماوةريةكةي خوَي لةدةست نةدات و كيَشةي كورد لة جولآنةوةكة جيا بكاتةوة، كاتيَكيش سةركردايةتي جولآنةوةكة بة بةكريَطيراوي ئينطليز دادةنيَ، ئةوة لةبةرضاو ناطري كة سوثاي عيَراقي بة يارمةتي ئينطليز هةولَي سةركوتكردني جولآنةوةكةي بارزان دةدا. . ‍‍!

ئةطةر هةر لة ضلةكاني سةدةي بيستةم بميَنينةوة، دةبينين لة كونطرةكةي حيزب لة (1945) فةهد راستةوخوَ مةسةلةي كورد بة ئيمثرياليست دةبةستيَتةوة (بةتايبةت ئةمةريكا) ، هةروةها كورديش ئاطادار دةكاتةوة لةوةي كة عةرةب و كورد لة عيَراقدا بران و دةبيَ كوردةكان لة ضوارضيَوةي عيَراقدا هةولَي رزطاريخوازي بدةن، ديارة هةر وةكو ئيَستا ضؤن عةرةبة شوَظيَنيةكان كورد بة داردةستي ئةمةريكا ـــ ئيسرائيل دةزانن "فةهد"يش خاوةني هةمان عةقلَييةت بووة، جاريَك كورد بة داردةستي ئينطليزو جاريَكي تريش بة داردةستي ئةمةريكا دادةنيَ. . !

بةلآم سةبارةت بة كوَماري مةهاباد، حيزبي شيوعي دوو نويَنةري خوَي بوَ دةربرِيني هةلَويَستي ئيجابي بةرامبةر بة (كوَمار) بوَ مةهاباد دةنيَريَ و، بيَطومان هؤكاري ئةمةش ئةوةية كة كوَمارةكة سةرةتا لةلايةن يةكيَتي سوَظيةتةوة تةئيد دةكرا.

ديارة مةسةلةي سةربةخوَيي كوردان كة حيزب لةسةرةتاي دروستبووني باوةرِي ثيَ هةبوو بةتةواوي فةراموَش كرا، تا ئةوكاتةي بةهائةدين نوري دةبيَتة سكرتيَري حيزب "دان بة مافي كورد دةنيَ تارادةي دروستكردني دةولَةتي كوردي سةربةخوَ" ليَرةدا روَلَي كوردةكان بةدةردةكةويَ لة هةلَويَستة سياسييةكاني حيزبي شيوعي عيَراقي سةبارةت بة مةسةلةي سةربةخوَيي كورد لة كارنامةي سياسي حيزبي شيوعيدا (حنا بطاطو) ميَذوونووس دةلَيَ: بؤ مةسةلةي ثشطيريكردني كوردةكان هةرطيز حيزبي شيوعي هيَندة دوور نةرِؤيشتووة تةنها لة سالَي (1935) و (هةروةها) ئةو كاتة نةبيَ كة بةهائةدين نوري بؤتة سكرتيَري حيزب كة داواي دياركردني مافي ضارةنووس و تةنانةت سةربةخؤيي كردووة (برِوانة العراق: الحزب الشيوعي ج 2 ص 90) .

دةبيَ بلَيَين مةرج نيية كوردةكاني ناو حيزبي شيوعي هةموويان هةلَويَستيان بةرامبةر كورد ئيجابي بيَ، بؤ نموونة جةمال حةيدةري (كة كورديش بووة) بةرِةواي نةزانيووة لقيَكيش لة نيَو حيزبدا بؤ كوردةكان بكريَتةوة. . !

هةر ضةند حيزب ثيَطةي خؤي قايم كردووة، مافي كوردةكاني بضووك كردؤتةوة لة كونفراسي (1956) حوكمي زاتي بؤ كورد لةلايةن حيزبةوة بة باش دةزانريَ!؟

دواي شؤرِشي "14"تةمموزي 1958، "لةميَذووي عيَراق بةشؤرِش دانراوة"كاتيَك مستةفا بارزاني، دةطةرِيَتةوة عيَراق، شيوعيةكان وةك خةلَكاني تري عيَراق ثيَشوازي ليَ ناكةن، ديارة ئةمةش بؤ هةمان هؤكار دةطةرِيَتةوة كة ثيَشتر ئاماذةمان بؤكرد. مستةفا بارزاني، كةسايةتيةكي سياسي كوردي بوو، كاريطةرييةكي طةورةي بةسةر كوردا هةبووة، بؤية حزبي شيوعي لةنفوزي خؤي ترساوة. . !؟

هةلَويَستي حزبي شيوعي لةبةرامبةر شؤرِشي ئةيلول زؤر رووكةشة، حزب داوا لة كوردةكان دةكات، كة بةئاشتيانة كيَشةكان ضارةسةر بكةن، بيَ ئةوةي ثيَشنياري ريَطةضارةسةرييةك بكات. بةلآم كاتيَك ئةوانيش لةلايةن حكومةتةوة دووضاري راوةدوونان و توندوتيذي دةبنةوة، بيَطومان ئةوكات خؤيان بةهاوثةيماني كورد دادةنيَن. . !!؟

كاتيَك ريَكةوتني "11"ي ئازار لةنيَو كوردو حكومةتي عيَراقي ئةنجام دةدريَت، حزب بةبيانووي ئةوةي ثارتي راويَذي ثيَ نةكردووةو ئاطاداري نةكردؤتةوة، هيض هةلَويَستيَكي ئةوتؤ نانويَنيَ كة ليَرةدا شايةني باسكردن بيَ، بةلآم كاتيَك حزبي شيوعي و حزبي بةعس، بةيةكةوة بةرةيةك ثيَكدةهيَنن، لةلايةكي ترةوة حكومةتي عيَراق لةبةلَيَنةكاني خؤي سةبارةت بةكورد ثاشطةز دةبيَتةوة. . بزووتنةوةي رزطاريخوازي (ضةكداري) كوردي دةست ثيَدةكاتةوة، دواتريش بة هوَي ريَكةوتنةكةي جةزائير، شوَرشي كوردي كوَتايي ثيَهات حيزبي شيوعي لة كوَنطرةي سيَيةمي خوَيدا لة سالَي (1976) لة ووتاري كوَميتةي ناوةندي كة لةلايةن (عزيز محمد) خويَندرايةوة "ضةندين جار هيَرش دةكاتة سةر بزووتنةوةي رزطاريخوازي و بزووتنةوةكةي بةياخيبووني عةشايةري لة قةلَةم دةدا، خوَشحالَي خوَي و حيزبةكةي بةرامبةر بةريَكةوتنامةي جةزائير دةردةبريَت" بة برِواي شيوعييةكان بزوتنةوةيةكي نوَكةري بيَطانة كوَتايي ثيَهاتووة، ديارة هةلَويَستي حيزب روَذ لةدواي روَذ بةرامبةر بة كورد سلبي تر دةبيَ تا ئةو كاتةي هاوثةيمانيَتييان لةطةلَ بةعس ناميَني. . . !؟

ديارة نامةوي زنجيرةي هةلَويَستةكان كوَتايي ثي بهيَنم، بيَ ئةوةي باسي هةلَويَستي لقة كوردستانيةكةي حيزبي شيوعي عيَراقي بكةم، كاتيَك خةريكي ئةم نووسينةم كوَمةلَي بةلَطةنامةي ئةو لقةم لةبةر دةست داية بةثيَي ئةو بةلَطةنامانة ئةو لقة كورديية كيَشةي كورد بوَ مةسةلةيةكي ضينايةتي دةطةرِيَنتةوة كة لةسةردةمي عوسمانييةكان سةري هةلَداوة. . . !

ئةو لقة جيا لة حوكمي زاتييةكة بوَ كوردان باس لة طةشة ثيَداني رؤشنبيري كوردي و طةشةثيَداني طشت و طوزارو… هتد دواي دةكات. . !؟

من ليَرةدا بة ئةنقةست لةدواي هةر هةلَويَستيَك نيشانةيةكي سةر سورمان و نيشانةيةكي ثرسيارم داناوة، ئةطةر طوي لة ميَذوو بطرين، دةبيَ هةلَوةستة لة هةموو هةلَويَستيَك بكةين (بة ئيجابي و سةلبييةوة) ئةطةر ميَذووي خوَمان بخويَنينةوة، تيَدةطةين نةك بة تةنها كيَشةي ئيَمة بوَتة كارتي دةست وولآتان، بةلَكو بضووكترين طرووثيش ئةطةر بوَي بلوي ئيستغلالمان دةكات، من ليَرةدا تةنها دةلَيَم ئةمرِوَ حكومةتةكةي عيَراق ثيَي خوَي قايم نةكردووة، هيَشتا كةس خوَي بة كورسي دةسةلآت نةبةستؤتةوة، بةلاَم ئةطةر هاتوو طةيشتنة دةسةلاَت توَ بلَيَي ئةوانيش لة بةلَيَنةكانيان ثاشطةزة نةبنةوة، خوَ حيزبي شيوعي تةنها بة ضةند بةلَيَني دروَ كة لةلايةن بةعسةكانةوة لة سالاَني حةفتاكاني سةدةي رابردوو ثيَي درابوو، تةواو ثشتي لة كورد كرد. . !؟

دةمةوي ليَرةدا ئةو سيَ دةرئةنجامة بخةمةروو كة برادةرةكةم لة ليَكوَلينةوةكةيدا ثيَي طةيشتووة دةمةويَ بيَ هيض دةستكاريةك

1- هةلَويَستي حيزبي شيوعي لةبةرامبةر كيَشةي كورد، كة كيَشةيةكي طرنطي عيَراق و ناوضةكةية، لةسةرةتاي دروستبووني لة سالَي 1934 دةربري خواست و ويستةكاني طةلي كورد بوو كة سةربةخوَيية، بةلاَم دواي جيَطيربووني حيزبي شيوعي و بلاَوبوونةوةي لة ناوضةكاني عيَراق و دروستكردني ريَكخستنةكاني لة ناوضة جياجياكان، ئةم هةلَويَستة ثيَضةوانة دةبيَتةوةو تةنانةت كورد دةكاتة كةمة نةتةوة.

2- طوَرِاني سكرتيَرةكاني حيزبي شيوعي كاريطةري طةورةي دةبيَ لةسةر طوَريني هةلَويَستي حيزبي شيوعي لةبةرامبةر مافةكاني كورددا، بةدريَذايي سكرتيَراتي فةهد لة (1941 ــ1949) هةلَويَستي حيزبي شيوعي لة بةرامبةر كورددا سلبي بووة، كةضي دواتر لةسةردةمي بةهائةدين نوري (1949ــ1953) ئةم هةلَويَستة زوَر ثيَضةوانة دةبيَتةوة دةطاتة ئاستي برِيارداني سةربةخوَيي كورد.

3- هةلَويَستي كوردة شيوعييةكان جطة لة بةهائةدين نوري كة هةلَويَستي ئيجابي بووة، ئةوانيتر لة رووي سلبيةتةوة ضي لة عةرةبةكان كةمتر نةبووة تةنانةت كةسيَكي وةك جةمال حةيدةري كة دواتر بووة بة سكرتيَري حيزبةكةش زوَر بة ئاشكرايي دذي كردنةوةي لقي كوردي حيزبي شيوعي و وةرطرتني مافي كورد كة سةربةخوَيية دةوةستيتةوة.

تيَبيني:

ئةو ليَكوَلَينةوةي من لةم نووسينةدا ئاماذةم بوَ كردووة زياتر لة (30) سةرضاوةي تيَدا بةكار هاتووة.

 

 

info@kurdistannet.org

ضاثيكة

كاتي بلآوكردنةوة 

www.kurdistannet.org

Hit Counter