راستييةكانتان ليَشيَواندون، زانستةكةمان ليَمةشيَويَنن!! ... د. زاهير سوران

 

رؤذنامةي خةبات ي ذمارة 1479ي رؤذي هةيني 25 ي Juni 2004، لة لاثةرة 2 دا، ثاشتر لة ذمارة 1514 ي رؤذي هةيني 30 ي July دوو نووسيني (عةبدولوةهاب عةلي) بلآوكردؤتةوة لة ذيَر ناوي (ئايدز (وةلآميَ بؤ وةلآميَك) دا.

ئةوةي كة ثالَنةر و هاندةري ئةم نووسينةم بوو تةنيا دلَسؤزيمة بؤ كوردو كوردستان و خستنةرووي زانسييانةي راستييةكانة لةسةر هةردوو نووسينةكةي خةبات وراستكردنةوةي ئةو هةلَة طةورة زانستيانةية كة بيَ سةرضاوة لةو لاثةرانةدا بلآوكراونةتةوة.

ثاشتر بة هؤي ثسثؤريمةوة لةو بوارةطرنطةي تةندروستيدا ئةو مافة بةخؤم دةدةم بة ثيَي توانا هةولَ دةدةم وةك ثزيشكيَك ئةو طريَ و فشارة دةروونيةي (ئايدز) خويَنةران برةويَنمةوة.

لة رؤذنامةي خةبات ي ذمارة 1479 لة لاثةرِة 2 دا لة دوورو نزيك دا ناوي (ئايدز) دا هةلَةية و راستييةكةي (ئةيدز) ة. ثاشتر لة ديَري 3-4 دا ئةو نووسويةتي :

ئةم نةخؤشية كوشندة بيَ ضارةسةرة، كة ناسراوة بة ظايرؤسي HIV و..تاد.

هةرضةندة من ليَرةدا ناتوانم هةموو هةلَة زانستي و زمانةوانيشي بؤ راست بكةمةوة، بةلآم ئةمة سةرةتاكةيةتي ئايا كؤتاييةكةي دةبيَت ضؤن بيَت؟؟

سةرةتا وشةي (نةخؤشية)، هةلَةية و راستييةكةي (نةخؤشيية) واتة نةخؤشي ية.

وشةي (بيَ ضارةسةرة)، هةلَةية و راستييةكةي (بيَضارةسةرة) هةمووي بة يةكةوة دةنوسريَت.

لة هةمووي نةنطي ترو ترسناكتر ئةو راستييةية كة نةخؤشييةكة نيَوي (ئةيدز) ة نةك ظايرؤسي HIV وةك ئةو نووسيويةتي.

ئةم هةلَة طةورةية كة زانست ناتوانيَت ليَي ببوريَت و منيش ناتوانم ليَي بيَدةنط بم ئةوة دةطةيةنيَت ئةو برادةرة نة رؤذنامةنووس و نة راطةياندكارة (وةك باسي خؤي دةكات) و بطرة زؤر نةشارةزايانة و لنطةوقوض لة نةخؤشييةكة تيَطةيشتوة و بة هةلَةش تاوانيَكي طةورةي لةو رؤذنامةيةدا بلآوكردؤتةوة، ئةمةش راستيةكةيةتي.

ظايرؤسي (HIV)

ظايرؤسيَكة لةخيَزاني رِيَترؤظايرؤس لةجؤري ليَنتي (لاتيني ماناي هيَواش يان لةسةرخؤ)و ناوة كورتكراوةي HIV بؤ بةكاردةهيَنريَت. وةك هةموو ظايرؤسةكاني تر لةناوك coreو Envelop ثيَكهاتووة كةضةند ئةنزيميَكي تايبةتي تياداية كة ترشةلَؤكي RNA دةطؤرِيَت بؤ DNA. ئةم ظايرؤسة دةبيَتة هؤي نةخؤشي ئةيدز. كورتكراوةكةي بريتيية لة :

HIV (Human Immunodeficiency Virus)

ئةيدز (AIDS)

ئةيدز، بريتيية لةبيَهيَزي و كةموكورِيي كؤئةندامي بةرطريي لةش دذي HIV و لةقؤناغيَكي دواتردا نةخؤش تووشي هةنديَك سؤي هةلثةرستي ظايرؤسي، بةكتريايي، مشةخؤري و كةرِوويي تريش دةبيَتو ثاش ئةوة ماوةيةكي ناديار دةذي.

كورتكراوةكةي بريتيية لة :

AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome

ثاشتر بيَئةوةي بير لة باري دةرووني خويَنةري كوردي كوردستان بكاتةوة دةنوسيَت :

بة هةرحالَ ئةم نةخؤشيية كةثيَي دةوتريَ (تاعوني سةردةم).

من نازانم ئةو برادةرة كة جياوازي نيَوان ظايرؤسةكةو ئةيدز ناكات و نايزانيَت، ئايا ضي دةربارةي تاعون دةزانيَت؟ ئةوةي راستي بيَت 10-15 سالآن ثيَشتر داطيرطةراني كوردستان ئةو ناوةيان بةكار دةهيَنا تا خةلَكي ثيَ بترسيَنن و ضةواشةمان بكةن، ثاش ئةو ضةند سالَةي ئةو لة ئةوروثا و ثاشتر لة كوردستان ذياوة وا دةزانيَت ئيَستاش باوي ئةو تؤقاندن و ترسة هةر ماوة، دةنا بؤضي شتي وا دةنووسيَت؟؟.

ثيَويستة هةموومان ئةو راستيية بزانن كة ئةو زةمانة بةسةرضوو كة لة هةموو لايةكةوة مرؤ ضةواشة دةكرا وراستييةكاني ثيَنةدةوترا، ئةمرؤ ئةوةي بة شويَن راستييةكاندا بطةريَت بة ئاساني دةيان دؤزيَتةوة و هيض ثيَويست ناكات زارةوةكاني دوذمن بةكاربهيَنينةوة.

لة كؤتايي (ئايدز) ةكةي دا روو دةكاتة حكومةت و وةزارةتي تةندروستي ودةلَيَت :

ض خالَيَكي ثشكنين و طؤشةطيري تةندروستيمان داناوة، ئةو مةرجانةضين كة دانراون بؤ ئةو بياني و كةس و طةشتيارانةي ديَنة كوردسانةوة، و بة ض كؤنترؤليَكي تةندروستيدا تيَدةثةرِن كة ئةوةتا ئةم نةخؤشيية...ـتاد.

راستة كة ريَكخراوي تةندروستي جيهاني و UNAIDS، بة 6 مانطان جاريَك ئاماريَك لةسةر ظايرؤسةكةو هاوكات نةخؤشييةكة بلآودةكةنةوة. بةلآم ئةو برادةرة بةوضةند ديَرة ناوكي خةلَكي خستوةو بؤتة هؤي دروستكردني فشاري دةرووني بؤ خةلَكي ئةمةش يةكيَكة لةو ناياساييانةي رؤذنامةطةري ئةطةر ئةو برادةرة رؤذنامةنووس بيَت، دةنا نابيَت ضيتر هيض نووسينيَكي لةوجؤرةي لة خةباتدا بؤ بلآوبكريَتةوة لةبةرئةوةي نووسينةكاني راست نين و هاوكات زؤر زةرةرمةندن بة كورد و كوردستان.

ئةوةي ئةو لةو ضةند ديَرةدا باسي ليَوة دةكات مةحالَة ئةنجام بدريَت لةبةرئةوةي :

- هيض دةولَةتيَك ناتوانيَت خالَي ثشكنين دا بنيَت و لة طؤشةطيريةكةي ئةودا دايان بنيَت. (ئةوةي ئةو باسي ليَوةدةكات تةنيا بؤ ئاذةلَ بةكارديَت نةك بؤ مرؤ).

- ئةو كارة ثيَشيَلكردنيَكي مافي مرؤظة. (تةنانةت ئةو نازانيَت كوردستان دةولَةت نيية).

- ئةو كارة خةرجييةكي زؤري تيَدةضيَت كة باري ئابووري ئةو ولآتة بة تةواوي لاسةنط دةكات.

ضةند ساليََك لةمةوبةر هةنديَك شارةزا و دةزطا نيَودةولَةتيةكان مشتومرِي ئةوةيان بوو تا سنووريَكي توندتر بؤ بلآوبونةوةي ظايرؤسة دابنريَت، بةلآم لة ئةنجامدا سةري نةطرت لةبةرئةوةي بة ثيَي ياساي نيَودةولَةتي نابيَت مافي مرؤ ثيَشيَل بكريَت و بة تايبةتي مافي نةخؤش.

ئةو، وا دةزانيَت دويَني نةخؤشييةكة لة سنوورةكاني كوردستاني داوة، طةر بة باشي ئةو ناميلكةو نووسينانةي بخويَندايةوة كة لة سالَةكاني 1993، 1995، 1998، نويَ ترينيان كتيَبي نةخؤشيية درمةكان كة مانطي Maj ئةمسالَ (2004) بلآومكردوونةتةوة و راستييةكان تيَبطةيشتاية ئةوسا تيَدةطةيشت و دةيزاني كة يةكةم مندالَي كورد لة سليَماني لة سالَي 1988 دا دةستنيشانكراوة كة هةلَطري ظايرؤسي HIV بووة.

من لةو برادةرة دةثرسم كة ضةند سالَة لة ئةوروثا ذياوةو ديَت و دةضيَت لة سنووري كام ولآت راطيراوة و خويَني ليَوةرطيراوة و بةزؤر تيَستي بؤ كراوة؟؟ لةو باوةرةشدا نيم رؤذيَك لة رؤذان تةنانةت تيٍَستي خؤشي بؤ ظايرؤسةكة كردبيَت.جا ئيتر ئةم بالؤرةية بؤ كيَ دةنووسيَت، ئةو بؤ حسيَن ناطري بؤ هةريسةكة دةطري!

ئةو ولآتانةي كة ذمارةيةكي زؤر لة هةلَطراني ظايرؤسةكة و ئةيدزداريان هةية ئةوةندة ريَوشويَني تةندروستي، زانياري و ياساييان بةرقةراركردوة كة ثيَويست ناكات مرؤ خؤي نائارام بكات.

ئةمانة لة لايةك، لة لايةكي ترةوة ئةو تا ئيَستا نازانيَت لة هةنديَك باردا ئةنجامداني ئةو تيَستة كاتي ثيَويستة هاوكات بؤ دلَنيابوون ثيَويستة تاقيطا تيَستي تةواوكةري تري بؤ ئةنجام بدات تا لة ئةنجامةكةي دلَنيا بيَت. طةر ئةنجامةكةيمان دةستكةوت و ثؤزةيف بوو خؤ نابيَت راستةوخؤ ثةلي نةخؤش بطرين و بلَيَت ها ئةوة تؤ و برؤ بمرة!

ثاش ضةندين سالَ ذيان بةسةربردن لة ئةوروثا ئةو هةرضي مافي مرؤ هةية نايزانيَت يان هةولَ دةدات ئةوةش كة هةية ثيَشيَليان بكات. بؤضي و لةثاي ضي؟؟

لة ذمارة 1514 ي رؤذي هةيني 30 ي July لة لاثةرة 2 دا ولة (طؤشةي دوورو نزيك) نووسينيَكي تري بلآوكردؤتةوة لة ذيَرناوي (وةلآميَ بؤ وةلآميَك) دا دةلَيَت : ئةوةش سةرنجي بةندةية دةنوسيَت :

ئيَمة وةك دامودةزطا تةندروستيةكاني كوردستان ضيمان كردووة...تاد.

ئةو برادةرة نةمووضةخؤري دامودةزطاكاني تةندروستيية نة ئاطاي لة تةندروستيية وا دةردةخات كة خؤي بة خةمخواري ميللةت دةزانيَت.

لة برِطةيةكي تردا دةلَيَت : سةربةرزم كة ئةو مةسةلةيةم وروذاند.

نازانم كام سةربةرزيية ئةو باسي ليَوة دةكات؟؟

ئةو كة نةيتوانيوة تةنانةت بة كوردي بنوسيَت و نووسينةكةي ثرِة لة هةلَةي زمانةواني و زانستي ئةوة بة سةربةرزي دةزانيَت! ئةو وا نيشاندةدات كة ئةوةي ئةو نووسيويةتي وروذاندنة، بةلآم لة راستيدا خةلَكي ضةواشةكردنةو بة راي من بيَبنةماي زانستي و ثزيشكي نوسراوة و بيَهةسيَتي ثيَوةديارة.

سةبارةت بة وةلآمي د.سةيفةدين، دةلَيَت : من بةش بة حالَي خؤم تا ئيَستا هيض بةرنامةو سيمينارو كؤر و كؤبوونةوةيةكم نةبيستوة ئةنجام درابيَت بؤ نةخؤشي ئةيدز و...ـتاد.

ثاش ئةوةي ئةو برادةرة سويدي بةجيَهيَشت لة كوردستان نيشتةجيَ بووة و لة هةوليَريشدا ذياوة. لة طةرماي هاويني سالَي 1997 لة ماوةي يةك مانطدا نزيكةي 6 سيمينارم بؤ خويَندكاراني كؤليَذي ثزيشكي زانكؤي سةلاحةدين، ثةيمانطاي تةندروستي و ثزيشكاني هةوليَر...تاد. ئةنجامدا، ئةوسالَة ئةو لة لقي ضوار دةستةلآتداري راطةياندن و شتي تريش بوو! بؤضي رؤذيَك نة خؤي هات و نة يةكيَكيشي نارد تا باسي ئةو سيمينارانةو بؤضووني خةلَكي وةربطريَت و لة رؤذنامةو رادويَ و تةلةفزيؤندا بلآوي بكاتةوة تا ئةو خةلَكة بةو نةخؤشيية ئاشنا بكات؟؟.

هةمان سالَ لة دهؤك، تةنانةت هةردووكمان لة هةمان هوتيَل دا بووين بؤ نةهات بؤ كؤليَذي ثزيشكي تا سيمينارةكةي ئةويَ ببينيَت و لةسةري بنوسيَت؟؟

ئةي كاتيَك بةرثرسي رادويَي دةنطي كوردستان بوو بؤ نقةي ليَوة نةدةهات، ئيَستا بؤ ثياوةتيمان بةسةردا دةكات و كوردايةتي زانكؤي سليَمانيمان ثيَدةفرؤشيَت!!؟

ئةو ناميلكةيةي كة ئةو باسي ليَوة دةكات لة سالَي 1993 لة سويد بؤ يةكةمجار ضاثم كردوة. ريَزدار فةلةكةدين كاكةيي ضاثي دوومي بة دلَبوو و بة ثيَويستيزاني تا وةزارةتي رِؤشنبيري ضاثيبكات بةسايةي ضةند نةزانيَكةوة تةنانةت بةرطي كتيَبةكةشيان بة هةلَة لة ضاثدابوو هاوكات ناميلكةي (نةخؤشيية درميية زايةندييةكان) يش كة برياري ضاثداني لةسةر درابوو لة وةزارةتي رؤشنبيري ئةو سةردةمة سةري تياداضوو. ئةوة بؤ يةك وشةي لةسةر ئةو كتيَب و نووسين و سيمينارانة نةنووسي؟؟

لة دوابةشي نووسينةكةدا دةلَيَت :

تا ئيَستا لة هيض شؤفيَرو طةشتياريَكم نةبينيوة و نةبيستوة كة هاتبيَتة كوردستان يان لة هةندةرانةوة خةلَك طةرابيَتةوة بؤ سةرداني كوردستان...تاد.

برالة طةر تؤ دةتةويَت مافي ئازادي و سةربةستي لة خةلَك زةوت بكةيت ئةوا ناتوانيت خةلَك بهيَلَيتةوة و بةزؤر خويَني ليَدةربهيَنيت و تيَستي بكةيت تةنانةت حكومةتيش ناتوانيَت لةبةرئةوةي ياسا نيَو دةولَةتيةكان ريَطا نادةن و بة ثيَشيَلكردني مافي مرؤظي دادةنيَن. بةلآم طةر يةكيَك تيٍَستي ثؤزةتيف بيَت ئةوا ثزيشك زؤر بة هيَمنانة ماف و ئةركي سةرشاني بةرامبةر بة بلآونةبوونةوةي ظايرؤسةكةي ثيَدةدات، دةنا ئةوةي تؤ باسي دةكةيت رةش بطيرية و بةس!! 

دةربارةي ناميلكة و ئةفيش

ناميلكة، ئامادةية لة وةزارةتي رؤشنبيريي هةوليَرة (ليَرةوة مافيان دةدةميَت تا ضاثيبكةنةوة بة مةرجيَك مشةخؤرةكان نةيفرؤشن و ثارةي ثيَثةيدا نةكةن).

*ئةفيش، ثيَش طةرانةوةم لة مانطي 4-5 ي ئةمسالَدا طةورةترين و جوانترين و ريَكوثيَكترين ثؤستةري كورديم لةسةر خؤثاراسن لة نةخؤشي ئةيدز لاي ريَزدار وةزيري تةندروستي د. جةمال عةبدولحةميد بة جيَهيَشت تاكو ضاثيبكةنةوة و بلآويبكةنةوة بةمةرجيَك هيض طؤرانكاريةكي تيادانةكةن.

لة سليَمانيش كؤليَذي ثزيشكي سليَماني هةمان ثؤستةريان وةرطرتووة بؤ هةمان مةبةست.

(بروانة رؤذنامةي ميديا ذمارة 68 ل 10، هةوليَر).

 لة كؤتاييدا هيوادارم حكومةتي هةريَم هةنطاوي وا نةنيَت وةك (طؤشةطيري تةندروستي) ئةو باسي ليَوة دةكات، لةبةرئةوةي دةضينة نيَو ليستي ئةو حكومةتانةوة كة بة ئةنقةست مافي مرؤ ثيَشيَل دةكةن (بة تايبةتي مافي ئةيدزداران) و ئةمةش بة زيانيَكي زؤر طةورة بؤ ميللةتي كورد دةطةرِيَتةوة و ئةوسا ريَكخراوة ناحكومييةكات بة هةموو هيَزو تواناو ثشتطيرييةكةوة لة جيهاندا دةكةونة بةربةرةكانيَمان ئةوة جطة لة رؤذنامةكاني ئةوروثا.

ئةوة شةريَكة طةر هةلَبطيرسيَت جطة لة ئةوروثاو ئةمريكا ئةوا دةبيَتة هؤي ئةوةي كة دوذمناني كورد و كوردستان مةسةلةكة بقؤزنةوةو زؤر بة خراثي بةسةرماندا بشكيَتةوة.

 

ثسثؤري نةخؤشيية درمةكان- ئةيدز.

خويَندكاري ثسثؤري تةندروستي طشتي- ستؤكهؤلَم.

04.08.11

تيَبيني :

زيَدةتر لة 3 هةفتةية ناوةرؤكي ئةم نووسينة بؤ رؤذنامةي خةبات نيَردراوة بةلآم لة ثيَناوي ثاراستني بةرذةوةندي تاكة كةس دا بلآويان نةكردةوة!

 

info@kurdistannet.org

ضاثيكة

كاتي بلآوكردنةوة 

www.kurdistannet.org